موضوع کلی:فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 18آبان 1394 موضوع جزئی: الثانی من المطهّرات، الأرض- کیفیت تطهیر متنجِّس، به وسیله زمین مصادف با: 26 محرم 1437 سال: 94-95 جلسه: 7 |
مسأله351: «الظاهر كفاية المسح على الحائط و إن كان لا يخلو عن إشكال»[1]؛ به نظر مرحوم سید (ره)، ظاهراً مسح کفش یا پای متنجّس بر دیوار [برای حصول طهارت] کافی است؛ هرچند این امر خالی از اشکال نیست.
عدم کفایت مسح بر دیوار برای حصول طهارت
مسح پا یا کفش متنجّس بر دیوار موجب حصول طهارت نمیشود زیرا اولاً دیوار از زمین انصراف دارد و تحت عنوان «أرض» قرار نمیگیرد؛ ثانیاً در روایات نیز آمده است: «إن الأرض یطهر بعضها بعضاً» که در آن اشارهای به دیوار نشده است.
البته به نظر میرسد که مسح بر دیوار نیز مطهِّر است زیرا در این مورد، انصراف از نوع بدوی است که اشکالی در آن تطهیر ایجاد نمیکند. بنابراین، اگر خوب دقت شود، در حقیقیت دیوار به زمین منتهی میشود. به تعبیر روشنتر، دیوار از خِشت ساخته شده است که خِشت نیز از زمین به دست آمده است. بنابراین، بر دیوار نیز عنوان زمین بودن اطلاق میشود؛ با این تفاوت که گاهی زمین مسطح است و گاهی پستی و بلندی دارد لذا میتوان دیوار را به عنوان زمین برآمده محسوب نمود؛ همانطور که عنوان «أرض»، تپه را که زمین برآمده است نیز شامل میشود و خصوصیات زمین شامل تپه نیز میشود. همچنین، از نظر عرف نیز دیوار حکم زمین را دارد زیرا در ابتدا از خاک زمین، گِل به دست آمده است و بعد در قالب ریخته شده است و به خشت تبدیل شده است که در نهایت از روی هم قرار گرفتن خِشتها، دیوار به وجود میآید.
مسأله352: «إذا شك في طهارة الأرض يبنى على طهارتها فتكون مطهرة إلا إذا كانت الحالة السابقة نجاستها و إذا شك في جفافها لا تكون مطهرة إلا مع سبق الجفاف فيستصحب».[2]
در جلسات گذشته بیان شد که زمین برای اینکه بتواند مطهِّر باشد، باید دو شرط داشته باشد؛ اول اینکه پاک باشد و دوم اینکه خشک باشد [البته رطوبت غیر مُسریه مشکلی در تطهیر ایجاد نمیکند]. مرحوم سید (ره) در این مسأله (مسأله352) فرموده است که اگر شک در طهارت زمین به وجود آمد، بنا بر طهارت زمین گذاشته میشود لذا آن زمین مطهِّر میباشد مگر اینکه حالت سابقه آن زمین، نجاست باشد [،یعنی آن زمین قبلاً نجس بوده است و الآن شک در پاک شدن آن زمین هست که در این صورت، استصحاب بقای نجاست جاری میشود لذا با راه رفتن بر روی زمین، طهارت کفش یا پا حاصل نمیشود].
دلیل حکم به طهارت زمین با شک در نجاست آن
دلیل اینکه در مواردی که شک در نجاست زمین وجود دارد، به طهارت آن حکم میشود، تمسک به اصالة الطهارة است زیرا اصل این است که زمین پاک است و نجاست امری عرضی است که بر زمین عارض میشود لذا اگر در طهارت زمین شک گردد، استصحاب طهارت جاری میشود [؛البته در مواردی که زمین در حالت قبل نجس نبوده باشد].
برخی از بزرگان در رابطه با این مسأله به نکتهای اشاره کردهاند و آن اینکه اگر دو حالت متضاد به وجود آید و شک شود که تقدم با نجاست است یا تقدم با طهارت است، در این صورت، به قاعده طهارت تمسک میشود و به طهارت زمین حکم میگردد. به تعبیر روشنتر، اگر شک شود که آیا زمین نخست نجس بوده است و بعد پاک شده یا اینکه ابتدا پاک بوده است و بعد نجس شده است، در این صورت، به قاعده طهارت تمسک میشود و به طهارت زمین حکم میگردد.
مرحوم سید (ره) در ادامه نوشته است: «و إذا شك في جفافها لا تكون مطهرة إلا مع سبق الجفاف فيستصحب».[3]
اگر در رابطه با خشک بودن زمین شک شود، در این صورت، زمین، مطهِّر نیست مگر اینکه حالت سابقه آن جفاف [ یا رطوبت غیر مُسریه] باشد تا بتوان حالت سابقه را استصحاب کرد و به مطهِّریت زمین حکم کرد.
دلیل این امر نیز این است که خشک بودن زمین، به عنوان شرط مطرح است؛ در حالی که پاک بودن زمین به عنوان اصل مطرح میباشد [و در شک در اصل به اصالة الطهارة رجوع میشود]. بنابراین، زمانی که در شرط، شک میشود، به دنبال آن در مشروط که مطهِّریت است نیز شک میشود لذا نمیتوان به اصالة الطهاة تمسک کرد. پس، با راه رفتن بر روی زمینی که در خشک بودن آن شک هست، طهارت حاصل نمیشود مگر اینکه شرط (خشک بودن زمین) در خارج احراز شود؛ در حالی که در جایی که شک در خشک بودن زمین هست، خشک بودن زمین احراز نشده است لذا چنین زمینی نمیتواند مطهِّر باشد.
مسأله 353: «إذا علم وجود عين النجاسة أو المتنجس لا بد من العلم بزوالها و أما إذا شك في وجودها فالظاهر كفاية المشي و إن لم يعلم بزوالها على فرض الوجود».[4]
به نظر مرحوم سید (ره)، اگر به وجود عین نجاست یا متنجّس علم باشد، باید نسبت به زوال عین نجاست علم و یقین حاصل شود [تا طهارت حاصل شود] و اما اگر در وجود عین نجاست یا متنجّس شک باشد، ظاهر این است که مشی بر زمین برای حصول طهارت کافی است؛ هرچند بر فرض اینکه نجاستی میبود، با مشی بر زمین علم به زوال آن حاصل نمیشد.
در رابطه با مطهِّریت زمین گفته شد که عین نجاست باید بر اثر راه رفتن یا مسح بر زمین یا قبل از آن، به نوعی زایل شود لذا حتی اگر بعد از مسافت طولانی عین نجاست زایل نشود، کفش یا پا همچنان نجس باقی میماند زیرا یکی از اهداف راه رفتن یا مسح کف پا یا کفش بر زمین، از بین رفتن عین نجاست است.
مرحوم سید (ره) فرموده است که اگر بعد از راه رفتن یا مسح بر زمین، شک باشد که آیا نجاست برطرف شده است یا اینکه نجاست همچنان باقی است، پانزده قدم راه رفتن کفایت میکند و میتوان به طهارت حکم کرد. البته اگر یقین حاصل شد که عین نجاست همچنان باقی مانده است، صرف راه رفتن بر زمین برای حصول طهارت کافی نیست. دلیل این مسأله نیز این است که برای حصول طهارت باید به زوال عین نجاست علم پیدا شود، همانطور که در صحیحه زراره [عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ؛ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) رَجُلٌ وَطِئَ عَلَى عَذِرَةٍ فَسَاخَتْ رِجْلُهُ فِيهَا أَ يَنْقُضُ ذَلِكَ وُضُوءَهُ وَ هَلْ يَجِبُ عَلَيْهِ غَسْلُهَا؟ فَقَالَ: «لَا يَغْسِلُهَا إِلَّا أَنْ يَقْذَرَهَا وَ لَكِنَّهُ يَمْسَحُهَا حَتَّى يَذْهَبَ أَثَرُهَا»[5]] نیز به این مطلب اشاره شده است که مسح و مشی باید به گونهای باشد که اثر نجاست از بین برود [البته مقصود از اثر در روایت زراره، عین نجاست است و رنگ و بوی آن نیست.] بنابراین، اگر علم به زوال عین نجاست حاصل نشود، استصحاب بقاء نجاست جاری میشود و این استصحاب عملاً مانع از طهارت است. اما در صورتی که در وجود عین نجاست، شک باشد، مشی بر زمین برای حصول طهارت کافی است و علم به زوال نجاست، لازم نیست.
«والحمد لله رب العالمین»