موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 11 آبان 1394 موضوع جزئی: الثانی من المطهّرات، الأرض- آنچه در مطهِّریت زمین معتبر است مصادف با: 19 محرم 1437 سال: هفتم جلسه: 4 |
خلاصه جلسه گذشته
عرض شد مرحوم سید (ره) برای مطهِّریت زمین دو شرط را لازم دانست؛ شرط اول این بود که خودِ زمین باید پاک باشد تا بتواند شیء (کفِ پا یا کفِ کفش) متنجّس را پاک کند، شرط دوم این بود که زمین باید خشک باشد لذا اگر زمین رطوبت مُسریه داشته باشد نمیتواند مطهِّر باشد. البته مرحوم سید (ره) فرموده است که صرف مرطوب بودن زمین، مانع مطهِّریت نیست؛ بلکه رطوبتی مانعیت دارد که مُسریه باشد. لذا اگر زمین رطوبت غیرمُسریه داشته باشد، مشکلی ایجاد نمیکند.
اما اشکالی که در رابطه با رطوبت مُسریه وجود دارد این است که هر آنچه که از رطوبتِ زمین به ته کفش یا پا میرسد با محل نجس ملاقات میکند و متنجّس میشود. لذا همین رطوبتی که با محل نجس ملاقات داشته است، باعث متنجّس شدن زمین میشود که این امر با قید اول [لزوم طهارت زمین] در تضاد است. بنابراین، زمینی میتواند مطهِّر باشد که حالت جفاف داشته باشد (خشک باشد) و یا اگر رطوبت دارد رطوبت آن غیر مسریه باشد.
کلام آقای حکیم (ره)
مرحوم آیتالله حکیم (ره) در مستمسک مطلبی را فرموده است که مضمونش این است که در شستن شیء متنجّس به وسیله آب قلیل، محل متنجّس تطهیر میشود بدون اینکه محلهای دیگر نجس شوند. در اینجا نیز ممکن است گفته شود که چون زمین از مطهِّرات است، زمین مرطوب نیز از مطهّرات به حساب میآید بنابراین، اگر رطوبت زمین با محل نجس [کفِ کفش یا پا] ملاقات کرد، میتوان به عدم نجاست آن حکم کرد.
اشکال: اشکالی که به این نظر وارد میشود این است که آب قلیل هنگام ملاقات با محل نجس، قذرات را از بین میبرد و چون قذرات از بین میروند دیگر مشکلی ایجاد نمیشود. اما رطوبت زمین نمیتواند قذرات را برطرف کند لذا رطوبت زمین قبل از بین بردن عذرات و قذرات، بر اثر ملاقات با متنجّس، نجس میشود.
سؤال: آب قلیل نیز بلافاصله پس از ملاقات با متنجّس، نجس میشود؛ ولی چرا موجب تطهیر محل میشود؟
پاسخ: آب قلیل جزء مطهِّرات است و شارع مقدس نیز از باب تعبد این مطلب را بیان کرده است و احکامی که برای مطهِّریت آب قلیل بیان شده است، در رابطه با مطهّریت رطوبت بیان نشده است.
مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است: «و في إلحاق ظاهر القدم أو النعل بباطنهما إذا كان يمشي بهما لاعوجاج في رجله وجه قوي و إن كان لا يخلو عن إشكال كما أن إلحاق الركبتين و اليدين بالنسبة إلى من يمشي عليهما أيضا مشكل و كذا نعل الدابة و كعب عصا الأعرج و خشبة الأقطع و لا فرق في النعل بين أقسامها من المصنوع من الجلود و القطن و الخشب و نحوها مما هو متعارف».[1]
مرحوم سید (ره) در این فرع فرموده است حواشی و اطراف قدم، که بر اثر قدم گذاشتن روی متنجّس، نجس میشوند بعد از پاک شدن کفِ کفش یا پا، پاک میشوند. [البته همانطور که در جلسه قبل گفته شد حواشی باید به طور معمول باشد و جزء ظاهر کفش یا پا محسوب نشوند.] همچنین افرادی که به دلیل إعوجاج و معلولیت با ظاهر قدم یا نعل [روی پا] راه میروند، ظاهر قدم و نعل آنان به باطن الحاق میشود و در صورتی که متنجّس باشد بر اثر راه رفتن و مشی پاک میشود. مرحوم سید (ره) در بیان دلیل این مسأله فرموده است از آنجایی که افراد دارای خصوصیتهای مختلف هستند، شارع مقدس نیز خصوصیت معینهای را در نظر نگرفته است لذا در رابطه با افرادی که دچار معلولیت هستند، باطن قدم همان جزئی است که به وسیله آن بر زمین راه میروند؛ در نتیجه حتی اگر این افراد با ظاهر قدم [روی پا] راه بروند، باطن قدم [کف پا] محسوب میشود.
البته مرحوم سید (ره) در پایان، این مسأله را خالی از اشکال ندانسته است و این ممکن است به دلیل روایاتی باشد که قدم گذاشتن و راه رفتن روی زمین را شرط پاک شدن میدانند و این شرط شاید مربوط به باطن [کف پا] باشد لذا ممکن است این روایات در مورد افرادی که با ظاهر پا [روی پا] راه میروند انصراف داشته باشد. اما چون راه رفتن هر شخص بر روی زمین متفاوت است [حتی اگر مشی شخص با ظاهر قدم باشد] این اشکال مرحوم سید (ره) وارد نیست بنابراین، ظاهر قدم نیز به باطن قدم ملحق میشود.
اما در رابطه با افرادی که به دلایلی مانند قطع شدن پا، روی زانو و یا دو دست خود حرکت میکنند و یا اینکه حتی پا دارند ولی نمیتوانند روی پا حرکت کنند و در نتیجه با دست حرکت میکنند، این مسأله دارای اشکال است زیرا روایات به رِجل و قدم و یا نعل اختصاص دارد و لذا چیزی وجود ندارد که بتوان از آن استفاده کرد و مسأله را تعمیم داد.
سؤال: ممکن است این سؤال مطرح شود که در ذیل برخی از روایات آمده است: «إن الأرض یطهر بعضها بعضاً» و این ذیل، عام است لذا میتوان از آن به عنوان دلیل استفاده کرد بر اینکه تطهیر متنجّس فقط از طریق راه رفتن با باطن قدم نیست بلکه کسی که روی زانو یا دو دست خود حرکت میکند نیز اگر زانو یا باطن دستش متنجّس باشد بر اثر راه رفتن بر روی زمین پاک میشود.
پاسخ: استفاده از عموم یا اطلاق مربوط به مواردی است که تمام شرایط و زمینهها جمع باشد در حالی که تعلیل بیانگر این است که همانگونه که آب جزء مطهِّرات است زمین نیز از مطهِّرات محسوب میشود و مصادیق پاک شدن را بیان نمیکند.
برخی دیگر به روایت احوَل استناد کردهاند [«الرَّجُلِ يَطَأُ عَلَى الْمَوْضِعِ الَّذِي لَيْسَ بِنَظِيفٍ ثُمَّ يَطَأُ بَعْدَهُ مَكَاناً نَظِيفاً قَالَ لَا بَأْسَ إِذَا كَانَ خَمْسَةَ عَشَرَ ذِرَاعاً أَوْ نَحْوَ ذَلِكَ»[2]؛ در این روایت از امام صادق (ع) درباره شخصی که بر روی مکان کثیف [کنایه از نجس بودن مکان] قدم میگذارد و بعد از آن به مکان تمیز و طاهر میرود، سؤال شده است و حضرت (ع) در پاسخ فرموده است که اشکالی ندارد؛ به شرطی که روی آن [زمین پاک] به اندازه 15 ذراع قدم بردارد.]، دلیلی که این عده بر مدعای خود اقامه کردهاند این است که کسانی که روی زانو و یا دست راه میروند جزء «وطیء» محسوب میشوند، در حالی که از نظر اصطلاح، «وطیء» تنها برای رِجل و نعل و امثال آن است. همچنین نعل اسب و عصای چوبی و یا فلزی نیز همین حکم را دارند و به وسیله مسح بر زمین پاک نمیشوند؛ بلکه باید آنها را به وسیله آب تطهیر کرد. البته برخی این موارد را به باطن قدم ملحق کردهاند و دلیل آنان تمسک به روایاتی است که در ذیل آنها «إن الأرض یطهر بعضها بعضاً» آمده است. البته همانطور که در بالا نیز مطرح شد تمسک به این عبارت، صحیح نیست.
مرحوم سید(ره) در پایان این نکته را بیان کرده است که در رابطه با پاک شدن کفِ کفش به وسیله راه رفتن روی زمین، تفاوتی بین جنس کفشها وجود ندارد؛ به تعبیر دیگر اگر جنس کفش از پوست، پنبه، چوب و یا سایر مواد متعارف دیگر باشد، اشکالی ندارد و تمام اینها با مشی یا مسح بر زمین پاک میشوند.
«والحمد لله رب العالمین»