درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 4 بهمن 1396 موضوع جزئی: تفسیر آیه 59 مصادف با: 6 جمادیالاولی 1439 سال تحصیلی: 97-96 جلسه: 132 |
ادامه تفسیر آیه 59
«فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلاً غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنَا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ»[1]؛ اما افراد ستمگر، اين سخن را كه به آنها گفته شده بود، تغيير دادند (و به جاى آن، جمله استهزاء آميزى گفتند) لذا بر ستمگران، در برابر اين نافرمانى، عذابى از آسمان فرستاديم.
سؤال: منظور از تغییر و تبدیلی که از طرف ستمگران صورت گرفته است، چیست؟
پاسخ: تفسیرهای مختلفی در رابطه با متعلق تبدیل، نقل شده است؛
بلاغی (ره) صاحب تفسیر آلاء الرحمن با استفاده از تورات گفته است که شاید قول جایگزین این بوده است که آنها گفتهاند که خدا گفته است که زکات خود را بفروشید و با آن شراب، گاو و گوسفند بخرید و در بین المقدس انفاق کنید، یعنی عملاً سر از عبادت باز زدند و گفتند که عبادتی در کار نیست.
بلاغی (ره) در پاورقی نوشته است کلمهای که به لغت عبرانی به جای لفظ شراب آمده است، صراحت در این دارد که همان معنای شراب منظور بوده است.
تفسیر صافی از تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) نقل کرده است که مخالفت بنیاسرائیل و تبدیل آنها عبارت از این بوده است که وقتی بنیاسرائیل به در قلعه رسیدند، دیدند که در، بلند است و برای ورود به قلعه نیاز به خم شدن نیست، در حالی که آنها تصور میکردند که ارتفاع در قلعه کم است و برای ورود به قلعه باید خم شوند و با حالت خضوع و خشوع وارد شوند لذا وقتی دیدند که در قلعه بلند است، گفتند که حضرت موسی (ع) و حضرت یوشع (ع) تا کی ما را مسخره میکنند و یک روز یک چیز میگویند و روز دیگر چیز دیگری میگویند لذا منظور از تبدیل و تغییر، این است که بنیاسرائیل سخنان دیگری را مطرح کردند و تمسخر کردند و به جای اینکه از رو به رو وارد قلعه شوند با جسارت و لجاجت از پشت وارد قلعه شدند و نشستند و باسنهای خود را بر زمین نهادند و کشانکشان وارد قلعه شدند و به جای کلمه «حطّة»، کلمه «حنطة» را به کار میبردند، در حالی که زبان بنیاسرائیل، عبری بود و «حنطة» لغتی عربی است. البته «حطّة» نیز لغت عرب است لذا اگر به کار بردن «حنطة» اشکال داشته باشد، «حطّة» نیز نباید به کار برده شود.
مطابق همین مطلبی که عرض شد، روایتی از رسول اکرم (ص) در صحیح مسلم [از مسانید اهل سنت] آمده است که در آن روایت اینچنین آمده است که بنیاسرائیل از عقب، کشانکشان وارد قلعه شدند.
علت تبدیل کلمه «حطّة» به «حنطة» این است که بنیاسرائیل زیر بار تعبّد نمیرفتهاند لذا این کلمه را با اینکه تلفظش سخت نبوده است، تغییر دادهاند.
قید «ظلموا» که دو بار در آیه مورد بحث آمده است حاکی از این است که همانطور که پاداش از جانب خداوند متعال از روی حساب و کتاب است، کیفر خداوند نیز حساب و کتاب دارد و مقصود این است که افرادی از بنیاسرائیل که آنچه به آنها گفته شده بود را تغییر دادند و به تمسخر پرداختند و لجاجت ورزیدند ظلم کردند و ستمگر شدند لذا مستحق عذاب الهی گردیدند.
«بما کانوا یفسقون»، علت عذابهایی است که از جانب خداوند متعال بر بنیاسرائیل نازل شد. اگر «کان» بر سر فعل مضارع داخل شود بر استمرار دلالت دارد، به این معنی که فسق و فجور از کارهای همیشگی و مستمر بنیاسرائیل بوده است لذا بنیاسرائیل به خاطر فسق مستمر، مستحق عذاب الهی شدند. بنابراین، گناه زمینهساز الهی است و استمرار بر گناه بر عذاب الهی شدت میبخشد و هشداری است برای اینکه اگر عذاب الهی، جامعهای را فرا گرفت باید ریشهیابی شود که چه گناهی در جامعه رواج پیدا کرده است که زمینهساز عذاب الهی شده است.
تفسیر آیه 60: «وَ إِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَ لاَ تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ»[2]؛ و (به ياد آوريد) زمانى را كه موسى براى قوم خويش، آب طلبيد، به او دستور داديم «عصاى خود را بر آن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشيد؛ آنگونه كه هر يك (از طوايف دوازدهگانه بنى اسرائيل)، چشمه مخصوص خود را مىشناختند! (و گفتيم:) از روزيهاى الهى بخوريد و بياشاميد! و در زمين فساد نكنيد!
«الحمد لله رب العالمین»