فقه

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

خلاصه جلسه گذشته

 

بحث در مسأله 705 بود. عرض شد که به نظر مرحوم سید (ره)، اگر زن شک کند که آن چیزی که از او خارج شده است خون است یا غیر خون است یا اینکه خونی در لباسش ببیند و شک کند که آیا آن خونی است که از رَحِم خارج شده و به لباسش اصابت کرده است یا از غیر رَحِم است در این صورت، احکام حیض جاری نمی‏شود... .

 

گفته شد که مسأله مذکور، فروعی دارد که در جلسه گذشته فرع اول ذکر و مورد بررسی قرار گرفت.

 

لزوم یا عدم لزوم فحص در شبهات موضوعیه

 

سؤال: آیا در مانحن‏فیه که زن شک دارد که رطوبتی که از او خارج شده است، خون حیض است یا غیر خون حیض است، فحص لازم است یا لازم نیست؟ به عبارت دیگر در شبهه مذکور که شبهه موضوعیه است، فحص لازم است یا فحص لازم نیست؟

 

پاسخ: مشهور قائل‏اند که در شبهات موضوعیه فحص لازم نیست و بر این مطلب ادعای اجماع شده است. البته اطلاقات ادله، مثل «کل شیء لک طاهر»، «کل شیء لک حلال»، «رُفع ما لایعلمون» بر عدم لزوم فحص دلالت دارند چون این ادله به فحص در مورد شبهه مقیّد نشده‏اند، بلکه به طور مطلق بر حلیّت یا طهارت دلالت دارند لذا در شبهات موضوعیه فحص لازم نیست.

 

به علاوه اینکه صحیحه زراره نیز بر عدم لزوم فحص در شبهات موضوعیه دلالت دارد؛

 

عن زرارة؛ قال: قُلْتُ‌: فَهَلْ‌ عَلَيَّ‌ إِنْ‌ شَكَكْتُ‌ فِي أَنَّهُ‌ أَصَابَهُ‌ شَيْ‌ءٌ‌ أَنْ‌ أَنْظُرَ فِيهِ؟‌ قَالَ‌: «لاَ وَ لَكِنَّكَ‌ إِنَّمَا تُرِيدُ أَنْ‌ تُذْهِبَ‌ الشَّكَّ‌ الَّذِي وَقَعَ‌ فِي نَفْسِك»[1].

 

زراره در روایت مذکور از امام (ع) سؤال کرده است که اگر در اصابت چیزی [از خون یا مَنی و امثال آن] به لباسم شک کنم، لازم است که نگاه کنم [و از آن فحص کنم]؟ امام (ع) فرموده است که نه [فحص لازم نیست]، لکن تو احتیاط می‏کنی و می‏خواهی که شکی که در نفست واقع شده است را برطرف کنی لذا از آن فحص می‏کنی [ولی چنین فحصی واجب نیست].

 

روایات دیگری نیز وجود دارند که بر عدم لزوم فحص در شبهات موضوعیه دلالت دارند.

 

تبصره‏هایی در رابطه با لزوم یا عدم لزوم فحص وجود دارد که به آنها اشاره می‏شود؛

 

تبصره 1: در شبهات موضوعیه‏ای که به امور مهمه، نظیر دماء و فروج مربوط است که شارع مقدّس نسبت به این دو حسّاسیّت ویژه‏ای نشان داده است، فحص لازم است، مثل اینکه شخص تفنگی تهیه کند و به شکار برود و جنبنده‏ای ببیند و شک کند که آیا آن جنبده، انسان است یا آهو است، در این صورت، لازم است که نخست فحص و بررسی کند و وقتی مطمئن شد که انسان نیست، شلّیک می‏کند و شکار می‏کند و حق ندارد که بدون فحص اقدام به شلّیک کند زیرا این مورد، بحث خون است که از امور مهمّه است و فحص در آن لازم است.

 

تبصره 2: در شک در استطاعت که شخص شک دارد که مستطیع است یا مستطیع نیست، آیا عنوان مستطیع بر او صدق می‏کند که حج بر او واجب باشد یا عنوان مستطیع بر او صدق نمی‏کند لذا حج بر او واجب نیست؟ در این صورت نیز فحص لازم است، یعنی شخص نمی‏تواند با تمسک به استصحاب عدم استطاعات به عدم مستطیع بودن حکم کند، بلکه باید از استطاعت و عدم آن فحص کند زیرا تمسک به اصل عملی در فرضی است که شک مستقر شده باشد ولی در مواردی مثل استطاعت و امثال آن به محض شک نمی‏تواند استصحاب عدم استطاعت جاری کند، بلکه باید تا حدودی و به طور مختصر فحص کند، ببیند مستطیع است یا مستطیع نیست.

 

تبصره 3: در شک در تعلّق زکات نیز لازم است که فحص شود و به محض شک، نمی‏توان استصحاب عدم تعلق زکات را جاری کرد.  

 

بنابراین، در این مسأله اگر فتوا به وجوب فحص داده نشود، لاأقل باید احتیاط شود. لکن آیت الله خویی (ره) به نحو مطلق فرموده است که فحص لازم نیست.  

 

تبصره 4: در جایی که شخص به پشت بام خانه رفته و می‏خواهد فردا روزه بگیرد که رؤیتِ طلوع فجر برای او ممکن است در این صورت، نمی‏تواند چشمان خود را ببندد و بدون توجه به طلوغ فجر بگوید که هنوز می‏شود غذا خورد و بگوید که شک در طلوع فجر از موارد شبهه موضوعیه است و در شبهات موضوعیه فحص لازم نیست لذا عدم طلوع فجر را استصحاب می‏کنم چون در این صورت که روی پشت بام است، رؤیت طلوع فجر برای او ممکن است لذا باید از طلوع فجر فحص کند و نمی‏تواند بدون فحص، استصحاب عدم فجر را جاری کند و به خوردن خود ادامه بدهد.

 

تبصره 5: در رابطه با طهارت و نجاست موکتی که مالک در خانه‏ای که به اجاره می‏دهد نصب کرده است، فحص لازم نیست، یعنی لازم نیست که مستأجر از طهارت و نجاست آن فحص و پرس‏و‏جو کند.

 

تبصره 6: در شبهات موضوعیه‏ای که به باب نجاست و طهارت مربوط است، فحص لازم نیست مطلقا زیرا روایاتی، مثل صحیحه زراره [که ذکر شد] و موثقه حفص بن غیاث نخعی بر این دلالت دارند که فحص لازم نیست؛

 

موثقه حفص بن غیاث نخعی: عَنْ‌ حَفْصِ‌ بْنِ‌ غِيَاثٍ‌ عَنْ‌ جَعْفَرٍ عَنْ‌ أَبِيهِ‌ عَنْ‌ عَلِيٍّ‌ عَلَيْهِ‌ السَّلاَمُ؛‌ قَالَ‌: «مَا أُبَالِي أَ بَوْلٌ‌ أَصَابَنِي أَوْ مَاءٌ‌ إِذَا لَمْ‌ أَعْلَمْ‌»^[2].

 

امام علی (ع) در روایت مذکور، فرموده است که زمانی که ندانم بول به لباسم اصابت کرده است یا آب به آن اصابت کرده است اعتنا نمی‏کنم.

 

از روایات مذکور، استفاده می‏شود که در شبهات موضوعیه مربوط به نجاست و طهارت، فحص لازم نیست زیرا روش معصومین (ع) در چنین مواردی این بوده است که مردم گرفتار وسواس نشوند.

 

در مانحن‏فیه [که رطوبت مشتبهی از زن خارج شده است و معلوم نیست که خون حیض است یا رطوبت دیگری است] نیز شبهه، شبهه موضوعیه است و لازم نیست که زن فحص کند و بررسی کند که آن رطوبتی که از او خارج شده است خون است یا غیر خون است و کسی در این رابطه قائل به وجوب فحص نشده است.

 

ان قلت: ممکن است که گفته شود که در ذیل مسأله 704 روایتی مطرح شد که از آن برداشت می‏شد که فحص لازم است؛

 

عَنْ‌ عَمَّارِ بْنِ‌ مُوسَى عَنْ‌ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ‌ عَلَيْهِ‌ السَّلاَمُ:‌ فِي الْمَرْأَةِ‌ تَكُونُ‌ فِي الصَّلاَةِ‌ فَتَظُنُّ‌ أَنَّهَا قَدْ حَاضَتْ؛‌ قَالَ:‌ «تُدْخِلُ‌ يَدَهَا فَتَمَسُّ‌ الْمَوْضِعَ‌ فَإِنْ‌ رَأَتْ‌ شَيْئاً انْصَرَفَتْ‌ وَ إِنْ‌ لَمْ‌ تَرَ شَيْئاً أَتَمَّتْ‌ صَلاَتَهَا»[3].

 

عمار بن موسی از امام صادق (ع) درباره زنی که در نماز است و گمان می‏کند که حائض شده است، سؤال کرده است، آن حضرت (ع) فرموده است که دستش را داخل لباسش می‏کند و موضع را مس می‏کند پس، اگر خونی دید نمازش را رها می‏کند و اگر چیزی ندید، نمازش را تمام می‏کند.

 

بحث جلسه آینده: پاسخ از اشکال مذکور، ان‏شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.

 

«الحمدلله رب العالمین»