فقه

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

خلاصه جلسه گذشته

 

عرض شد که به نظر مرحوم آیت الله خویی (ره)، خونی که زن باردار می‏بیند سه صورت دارد؛

 

صورت اول، خونی است که زن باردار در ایام عادتش می‏بیند که حیض است مطلقا، چه صفات خون حیض را داشته باشد و چه صفات خون حیض را نداشته باشد.

 

صورت دوم، خونی است که زن باردار پس از گذشت بیست روز از ابتدای ایام عادتش می‏بیند که چنین خونی، حیض نیست مطلقا، چه صفات حیض را داشته باشد و چه صفات حیض را نداشته باشد.

 

صورت سوم، خونی است که زن باردار بعد از انقضاء عادت و قبل از گذشت بیست روز از ابتدای ایام عادتش می‏بیند که در این صورت باید به صفات خون مورد نظر توجه شود که اگر آن خون صفات حیض را داشته باشد محکوم به حیضیّت است و اگر صفات حیض را نداشته باشد، حیض نیست.

 

در ادامه عرض شد که به نظر آیت الله خویی (ره) مانعی از تقسیم خونی که زن باردار می‏بیند به اقسام سه‏گانه مذکور نیست، اما خونی که زن غیر باردار می‏بیند، اقسام سه‏گانه مذکور را ندارد، بلکه دو قسم بیشتر ندارد و آن، اینکه یا آن خون در ایام عادت دیده می‏شود که در این صورت، آن خون، حیض است، چه صفات حیض را داشته باشد و چه صفات حیض را نداشته باشد و قسم دوم، این است که خونی که زن غیر باردار می‏بیند در غیر ایام عادتش است که در این صورت، به اوصاف آن خون نظر می‏شود که اگر اوصاف حیض را داشته باشد، محکوم به حیضیّت است و اگر اوصاف حیض را نداشته باشد، حیض نیست و احکام استحاضه بر آن بار می‏شود.

 

البته مرحوم آیت الله خویی (ره) [در رابطه با خونی که زن باردار بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش می‏بیند]، در مقام فتوا بر طبق نظر مشهور عمل کرده است. ایشان در مورد وجه احتیاط در مقام فتوا، فرموده است که قائلین به این مطلب که چنین خونی، مطلقا حیض نیست کم‏اند و فقط شیخ طوسی (ره) و بعضی از متأخرین، مثل صاحب مدارک (ره) معتقدند که چنین خونی حیض نیست مطلقا [چه آن خون صفات حیض را داشته باشد و چه صفات حیض را نداشته باشد]. بنابراین، احتمال دارد که اعراض اصحاب از تمسک به صحیحه صحّاف سبب اسقاط اعتبار آن شود [هرچند سابقاً گفته شد که اعراضی در کار نیست و فقط اختلاف در فتواست که بعضی مطلقات را ترجیح داده‏اند و بعضی صحیحه صحّاف را ترجیح داده‏اند] بنابراین، از باب احتیاط به حیض بودن خونی که زن باردار بعد از گذشت بیست روز از ایام عادتش می‏بیند و صفات حیض را دارد حکم می‏شود و این به خلاف جایی است که خونی که زن باردار دیده است صفات حیض را نداشته باشد زیرا این مورد، جایی برای احتیاط ندارد [لذا احتیاط فقط در موردی است که خون مورد نظر، اوصاف حیض را داشته باشد] [1]. 

 

تفصیل سوم

 

تفصیل سوم این است که گفته‏اند که خونی که زن باردار می‏بیند اگر اوصاف حیض را داشته باشد حیض است مطلقا، اعم از اینکه زن باردار، آن خون را در ایام عادتش ببیند یا اینکه آن را در غیر ایام عادتش ببیند، اما اگر خونی که زن باردار می‏بیند اوصاف حیض را نداشته باشد، حیض نیست مطلقا، اعم از اینکه در ایام عادتش ببیند یا در غیر ایام عادتش ببیند.

 

نکته: تفصیل مذکور، موجب می‏شود که زن باردار از غیر باردار ممتاز شود، به این نحو که در غیر زن باردار، حکم این است که اگر خونی در ایام عادتش ببیند، حیض است مطلقا، چه صفات حیض را داشته باشد و چه صفات حیض را نداشته باشد ولی طبق تفصیل مذکور، خونی که زن باردار در ایام عادتش می‏بیند، فقط در صورتی حیض است که صفات حیض را داشته باشد و حکم در رابطه با زن باردار بر خلاف حکم در رابطه با زن غیر باردار است زیرا خونی که زن غیر باردار در ایام عادتش می‏بیند اگر صفات حیض را نیز نداشته باشد محکوم به حیضیّت است، ولی اگر چنین خونی را زن باردار ببیند، حیض نیست.

 

صاحب حدائق (ره) قائل به این تفصیل می‏باشد و این تفصیل را احتمالی موجّه دانسته است و این تفصیل را به شیخ صدوق (ره) نیز نسبت داده است[2].

 

صاحب حدائق (ره) برای سخن خود به روایاتی تمسک کرده است که روایات ذیل از آن جمله‏اند؛

 

روایت اول: عَنْهُ [ای علی‏بن ابراهیم]‌ عَنْ‌ أَبِيهِ‌ عَنْ‌ بَعْضِ‌ رِجَالِهِ‌ عَنْ‌ مُحَمَّدِ بْنِ‌ مُسْلِمٍ‌ عَنْ‌ أَحَدِهِمَا عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ‌؛ قَالَ‌: سَأَلْتُهُ‌ عَنِ‌ الْحُبْلَى قَدِ اسْتَبَانَ‌ حَبَلُهَا تَرَى مَا تَرَى الْحَائِضُ‌ مِنَ‌ الدَّمِ،‌ قَالَ:‌« تِلْكَ‌ الْهِرَاقَةُ‌ مِنَ‌ الدَّمِ‌ إِنْ‌ كَانَ‌ دَماً أَحْمَرَ كَثِيراً فَلاَ تُصَلِّي وَ إِنْ‌ كَانَ‌ قَلِيلاً أَصْفَرَ فَلَيْسَ‌ عَلَيْهَا إِلاَّ الْوُضُوءُ»[3].

 

امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) در روایت مذکور، فرموده است که خونی که زن باردار می‏بیند اگر قرمز و زیاد باشد نباید نماز بخواند [، یعنی آن خون، خون حیض است] و اگر زرد و کم باشد غیر از وضو چیزی بر او نیست.

 

از اطلاق این روایت فهمیده می‏شود که آنچه در حکم به حیضیّت یا عدم حیضیّت خونی که زن باردار می‏بیند، دخالت دارد اوصاف حیض است که اگر اوصاف حیض را داشت، حیض است و اگر اوصاف حیض را نداشت حیض نیست و ایام عادت و غیر آن دخالتی در حکم ندارد بنابراین، طبق این روایت اگر زن باردار خونی ببیند که صفات حیض را نداشته باشد، حیض نیست، هرچند که آن خون را در ایام عادتش ببیند.

 

مشکل روایت مذکور، این است که سند آن ضعیف است چون «بعض رجاله» که در سند این روایت آمده است مبهم است و با توجه به این ابهام، نمی‏توان به این روایت استناد کرد.

 

روایت دوم: مُحَمَّدُ بْنُ‌ الْحَسَن بِإِسْنَادِهِ‌ عَنِ‌ اَلْحُسَيْنِ‌ بْنِ‌ سَعِيد عَنْ‌ فَضَالَةَ‌ عَنْ‌ أَبِي الْمَغْرَاءِ‌ عَنْ‌ إِسْحَاقَ‌ بْنِ‌ عَمَّارٍ؛ قَالَ‌: سَأَلْتُ‌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ‌ عَلَيْهِ‌ السَّلاَمُ‌ عَنِ‌ الْمَرْأَةِ‌ الْحُبْلَى تَرَى الدَّمَ‌ الْيَوْمَ‌ وَ الْيَوْمَيْنِ،‌ قَالَ:‌ «إِنْ‌ كَانَ‌ دَماً عَبِيطاً فَلاَ تُصَلِّي ذَيْنِكَ‌ الْيَوْمَيْنِ‌ وَ إِنْ‌ كَانَ‌ صُفْرَةً‌ فَلْتَغْتَسِلْ‌ عِنْدَ كُلِّ‌ صَلاَتَيْنِ‌»[4].

 

امام صادق (ره) در این روایت، فرموده است که خونی که زن باردار می‏بیند اگر تازه باشد و صفات حیض را داشته باشد نباید نماز بخواند و اگر زرد باشد باید [وظایف زن مستحاضه را انجام بدهد و] برای هر دو نمازی که می‏خواند غسل کند.

 

گفته‏اند که از این روایت نیز استفاده می‏شود که ملاک در حکم به حیضیّت خونی که زن باردار می‏بیند اوصاف است و اینکه آن خون را در ایام عادت ببیند یا در غیر ایام عادت دخالتی در حکم ندارد.

 

سند روایت مذکور، مشکلی ندارد، لکن دلالت آن تمام نیست.

 

اشکال آیت الله خویی (ره) به استدلال صاحب حدائق (ره) به روایات مذکور

 

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که صحیح این است که زن باردار با سایر زنان تفاوتی ندارد بنابراین، خونی که زن باردار در ایام عادتش می‏بیند [همانند خونی که سایر زنان در ایام عادتشان می‏بینند] محکوم به حیضیّت است، اعم از اینکه صفات حیض را داشته باشد یا صفات حیض را نداشته باشد زیرا روایاتی که صاحب حدائق (ره) به آنها تمسک کرده است و از اطلاق آن روایات خواسته برای مدعای خود (تفصیل بین خونی که زن باردار می‏بیند و صفات حیض را دارد که محکوم به حیضیّت است و بین خونی که صفات حیض را ندارد که حیض نیست، چه در ایام عادتش ببیند و چه در غیر ایام عادتش ببیند) استفاده کند، معارض دارد و آن معارض، روایاتی است که بر حیض بودن خونی که زن باردار در ایام عادتش می‏بیند دلالت دارد مطلقا، اعم از آنکه آن خون، صفات حیض را داشته باشد یا صفات حیض را نداشته باشد[5].

 

بحث جلسه آینده: روایات مورد استناد آیت الله خویی (ره) و تعارض بین آنها با روایات مورد استناد صاحب حدائق (ره) و وجه جمع بین آن دو، ان‏شاءالله، در جلسه آینده بیان خواهد شد.

 

«الحمدلله رب العالمین»