|
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته:
عرض شد بعضی در رابطه با پاک بودن مکان مصلی به روایتی از پیامبر (ص) در رابطه با نهی از نماز خواندن در محل کشتن حیوانات (کشتارگاه)، زبالهدانها، حمامها و امثال استناد کرده و گفتهاند مکان نمازگزار باید پاک باشد، همچنین به چند روایت دیگر در این زمینه هم تمسک شده بود، نسبت به روایتی که از پیامبر (ص) نقل شده عرض کردیم؛ اولاً سند این روایت ضعیف است و فقط از طریق عامه نقل شده، ثانیاً دلالت روایت هم تمام نیست که اشکالات آن را بیان کردیم، لذا نهیی که در این روایت وارد شده بر کراهت حمل میشود نه حرمت. چند روایت دیگر هم دال بر نهی از نماز خواندن در مکان نجس ذکر شد که عبارت بودند از: موثقه ابن بکیر، موثقه عمار ساباطی، صحیحه زراره و صحیحه زراره و حدید بن حکیم. ما بحث مربوط به موثقه ابن بکیر را در جلسه گذشته محضر دوستان عرض کردیم، گفتیم این موثقه معارض دارد و جمع بین روایات دال بر جواز نماز خواندن در مکان نجس و این موثقه که دال بر نهی از نماز در مکان نجس است به این صورت است که نهی وارد شده در موثقه ابن بکیر یا بر کراهت حمل میشود یا اینکه تباین بین این دو دسته از روایات را به عموم و خصوص مطلق بر میگردانیم؛ یعنی هر کدام از این روایات را تقیید بزنیم گرچه مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی (ره) این حمل را نمیپذیرند و به روایات دیگر تمسک میکنند و روایات دیگر را تمام میدانند.
بررسی موثقه عمار ساباطی، صحیحه زراره، صحیحه زراره و حدید بن حکیم
مضمون موثقه عمار این بود که از امام صادق (ع) از موضعی که نجاست در آنجا وجود دارد و به وسیله غیر خورشید خشک شده سؤال شد؟ حضرت (ع) فرمودند: نمیتواند در آن مکان نماز بخواند.
در صحیحه زراره هم امام باقر (ع) فرمودند: اگر مکان نجس به وسیله خورشید خشک شده باشد پاک است و میتوان در آنجا نماز خواند، معنای این سخن این است که اگر به وسیله خورشید خشک نشده باشد نجس است و نمیتوان در آنجا نماز خواند و این بدان معناست که مکان نمازگزار باید پاک باشد.
در صحیحه زراره و حدید بن حکیم هم امام صادق (ع) فرمودند: اگر خورشید و باد با هم مکانی را که به وسیله بول نجس شده خشک کنند نماز خواندن در آن مکان اشکالی ندارد مگر اینکه آن مکان تبدیل به جایی شده باشد که همیشه در آن بول میکنند که اگر چنین باشد نماز خواندن در آن مکان اشکال دارد. معنای این سخن هم این است که مکان نماز گزار باید پاک باشد.
روایات معارض:
سه روایت فوق هم که به ظاهرشان طهارت مکان مصلی را معتبر میدانند معارض دارند که به آنها اشاره میکنیم:
1) عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَخَاهُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ (ع) «عَنِ الْبَيْتِ وَ الدَّارِ لَا تُصِيبُهُمَا الشَّمْسُ وَ يُصِيبُهُمَا الْبَوْلُ وَ يُغْتَسَلُ فِيهِمَا مِنَ الْجَنَابَةِ أَ يُصَلَّى فِيهِمَا إِذَا جَفَّا قَالَ: نَعَمْ»[1]؛ علی بن جعفر از برادرش امام کاظم (ع) درباره خانه و حیاطی که خورشید به آنها اصابت نمیکند اما بول به آنجا اصابت کرده، همچنین شخص، غُسل جنابت خود را در آنجا انجام میدهد سؤال میکند که آیا در صورتی که این خانه و حیاط خشک شوند میتوان در آنجا نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: بله.
این روایت دلالت میکند بر اینکه در صورت خشک شدن نجاست مانعی برای نماز خواندن در مکان نجس نیست، هر چند آفتاب که ما آن را جزء مطهرات میدانیم بر آن مکان نتابیده بلکه به خودی خود خشک شده است.
2) عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ (ع) قَالَ: «سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَوَارِيِّ يُبَلُّ قَصَبُهَا بِمَاءٍ قَذِرٍ أَ يُصَلَّى عَلَيْهِ؟ قَالَ إِذَا يَبِسَتْ فَلَا بَأْسَ»[2]؛ علی بن جعفر میگوید: از برادرم موسی بن جعفر (ع) در مورد بوریایی که نیهای بکار برده شده در آن به وسیله آبِ نجس، خیس شده سؤال کردم آیا میشود بر روی آن نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: اگر خشک شود اشکالی ندارد.
در این روایت هم حضرت (ع) به طور مطلق فرمودهاند: اگر آن مکان خشک شده باشد کفایت میکند و نفرمودهاند حتماً باید به وسیله خورشید خشک شود بلکه اگر به خودی خود هم خشک شود کفایت میکند.
3) عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَارِيَّةِ يُبَلُّ قَصَبُهَا بِمَاءٍ قَذِرٍ، هَلْ تَجُوزُ الصَّلَاةُ عَلَيْهَا؟ فَقَالَ: إِذَا جَفَّتْ فَلَا بَأْسَ بِالصَّلَاةِ عَلَيْهَا»[3]؛ عمار ساباطی میگوید: از امام صادق (ع) در مورد بوریایی که نیهای بکار برده شده در آن به وسیله آبِ نجس، خیس شده سؤال کردم که آیا نماز میشود بر روی آن نماز خواند؟ حضرت (ع) فرمودند: اگر خشک شده باشد اشکالی ندارد.
این روایت هم میگوید صرف خشک شدن آن مکان کفایت میکند و نیازی نیست که حتماً با تابش خورشید خشک شود، لذا نتیجه گرفته میشود مکان نماز گزار لازم نیست که پاک باشد چون خشک شدن بدون تابش خورشید باعث پاک شدن نجس نمیشود.
جمع بین این دو دسته از روایات:
جمع بین این دو دسته از روایات به دو نحو است:
1) روایات دال بر نهی را بر کراهت حمل کنیم به قرینه صراحت اخبار معارض آنها که بر صحت و جواز نماز خواندن در مکان نجس دلالت دارد.
2) روایات دال بر نهی از نماز خواندن در مکان نجس بر خصوص موضع جبهه (پیشانی) حمل شود، یعنی بگوییم موضع پیشانی باید پاک باشد مطلقا هر چند نجاست آن خشک شده باشد و روایات دال بر جواز نماز خواندن در مکان نجس را بر مکان مصلی حمل کنیم و بگوییم مکانی که انسان میخواهد در آنجا نماز بخواند لازم نیست پاک باشد. البته این مطلب مربوط به جایی است که آن نجاست معفوٌ عنه نباشد؛ چون جایی که نجاست معفو باشد محل بحث ما نیست بلکه محل بحث در نجاست غیر معفو است، همچنین نجاست مکان نمازگزار باید خشک باشد و دارای رطوبت مسریه نباشد؛ چون اگر نجاست مسریه داشته باشد قطعاً نماز خواندن در آنجا جایز نخواهد بود.
کلام محقق خویی (ره):
مرحوم آیت الله خویی (ره) میفرماید: اگر شک ما بر طرف نشد و ادله اجتهادی که روایات بود نتیجهای در بر نداشت و برای ما روشن نشد که مکان نماز گزار باید پاک باشد یا اگر نجس هم باشد مشکلی ایجاد نمیکند، به ادله فقاهتی و اصل برائت رجوع میکنیم، یعنی در این صورت که شک داریم آیا مکان مصلی مقید به خلو از نجاست است یا نه، اصالت البرائة جاری میکنیم در نتیجه لازم نیست مکان نماز گزار پاک و عاری از نجاست باشد.
مسئله 242: «إذا وضع جبهته على محلّ بعضه طاهر و بعضه نجس صحّ إذا كان الطاهر بمقدار الواجب، فلا يضرّ كون البعض الآخر نجساً، و إن كان الأحوط طهارة جميع ما يقع عليه»[4]؛ مرحوم سید (ره) میفرماید: اگر نماز گزار پیشانی خود را بر جایی بگذارد که بعضی از آن پاک و بعض دیگر نجس است در صورتی که مقداری که طاهر است به مقدار واجب سجده باشد- مقداری که در صحت سجده شرط است- سجده بر آن موضع صحیح است، پس اینکه مقداری از موضع سجده نجس باشد مشکلی ایجاد نمیکند گرچه احوط این است که تمام مکانی که نمازگزار پیشانی خود را بر آن میگذارد پاک باشد.
«والحمد لله رب العالمین»