عدم منجِّسیتِ متنجِّس مطلقا 92/03/07

 

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری

موضوع کلی: کیفیت تنجّس متنجّسات                                                          تاریخ: 7 خرداد 1392

موضوع جزئی: عدم منجِّسیتِ متنجِّس مطلقا                                                 مصادف با: 17 رجب1434 سال: چهارم                                     جلسه: 95

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

سخن در این بود که عده‏ ای بر خلاف قول مشهور (منجِّسیتِ متنجِّس مطلقا) ادعا کرده بودند متنجِّس، منجِّس نیست مطلقا، ادله‏‎ای را هم بر مدعای خود ارائه دادند، یکی از ادله‏ ای که در مقام بررسی آن هستیم بحث اخبار و روایات است، در جلسه گذشته روایتی را ذکر کردیم لکن نتوانستیم از آن برای اثبات مدعا استفاده کنیم. اکنون به روایات دیگری برای اثبات قول دوم (عدم منجِّسیتِ متنجِّس مطلقا) اشاره می‏کنیم ببینیم آیا از مفاد این روایات می‏توان مدعای این قول را اثبات کرد یا خیر؟

روایت دوم: عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى (ع) إِنِّي أَبُولُ ثُمَّ أَتَمَسَّحُ بِالْأَحْجَارِ فَيَجِي‌ءُ مِنِّي الْبَلَلُ مَا يُفْسِدُ سَرَاوِيلِي قَالَ (ع): لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ»[1]؛ سماعه می‏گوید: به امام کاظم (ع) گفتم: من بول می‏کنم و مجرای بول را به وسیله سنگ تمیز می‏کنم، سپس رطوبتی از من خارج می‏شود که لباس من را مرطوب می‏کند، حکممسئله چیست؟ حضرت (ع) فرمودند: اشکالی ندارد.

تقریب استدلال:

کلام امام (ع) که فرموده‎‏اند: «لیس به بأسٌ» در صورتی صحیح است که قائل به عدم منجِّسیتِ متنجِّس باشیم، چون اگر متنجِّس، منجِّس بود باید امام (ع) می‏فرمودند: «فیه بأسٌ»، لذا هر چند این رطوبت از مجرایی خارج شده که متنجِّس به بول است اما اینکه حضرت (ع) فرموده‎‏اند: «لیس به بأسٌ» حاکی از این است که متنجِّس، منجِّس نیست، پس معنای فرمایش حضرت (ع) این است که متنجِّس، منجِّس نیست و گرنه لباس باید نجس شده باشد. البته لازم است روایت مقید شود به آن جایی که رطوبت بعد از استبراء از مجرای بول خارج شده باشد چون اگر قبل از استبراء رطوبتی از انسان خارج شود حکم خود بول را دارد که قطعاً نجس است، هر چند در بعضی از نسخه‏‎ها از جمله نسخه‏‎ای که در کتاب تهذیب است عبارت «بعد استبرائی» هم آورده شده:

عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى (ع) إِنِّي أَبُولُ ثُمَّ أَتَمَسَّحُ بِالْأَحْجَارِ فَيَجِي‌ءُ مِنِّي الْبَلَلُ بَعْدَ اسْتِبْرَائِي مَا يُفْسِدُ سَرَاوِيلِي قَالَ لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ».[2]

بررسی روایت دوم:

به نظر ما استدلال به این روایت تمام نیست و این روایت، هم سنداً و هم دلالةً اشکال دارد لذا به این روایت اعتناء نمی‏شود در نتیجه نمی‏توان به این روایت برای اثبات مدعا مبنی بر اینکه متنجِّس، منجِّس نیست استدلال کرد:

اشکال سندی: بزرگان ما به این نکته اشاره کرده‎‏اند که در سلسه سند این روایت شخصی به نام حَکَم بن مسکین وجود دارد و اصحاب ما تصریح کرده‏اند مدح و وثاقتی از این شخص به عمل نیامده هر چند ممکن است جرح نشده باشد اما ممدوح هم نیست، فقط شهید اول (ره) به اعتبار روایت این شخص قائل شده با این بیان که فرموده چون طعنی بر او وارد نشده اشکال ندارد اما شهید ثانی (ره) به شهید اول (ره) اشکال کرده و فرموده: مجرد عدم جرح، در اعتبار روایت کافی نیست و دال بر احراز وثاقت نیست بلکه در اعتماد به روایت، وثاقت و مدح لازم است.

اشکال دلالی: دلالت روایت فوق بر مدعا (عدم منجِّسیتِ متنجِّس مطلقا) تمام نیست؛ زیرا اینکه امام (ع) فرموده‏اند: «لیس به بأسٌ» معلوم نیست اشاره به نکته‏ای باشد که مورد بحث ماست، یعنی معلوم نیست کلام امام (ع) به عدم منجِّسیتِ متنجِّس اشاره داشته باشد تا روایت مثبت مدعا باشد؛ زیرا غیر آنچه در تقریب استدلال به این روایت بیان شد، احتمال دیگری هم در اینجا وجود دارد و آن اینکه روایت، ناظر به طهارت محل بول است، یعنی منظور این باشد که همان گونه که مخرج غائط با اَحجار سه‏ گانه پاک می‏شود ممکن است گفته شود مخرج بول هم با احجار پاک می‏شود که در این صورت طبعاً آن رطوبتی که خارج شده به نجاست برخورد نکرده تا بحث کنیم متنجِّس، منجس است یا خیر؟

پس احتمال دارد روایت ناظر به طهارت محلِ بول باشد یعنی محل بول به وسیله سنگ پاک می‏شود کما اینکه موضع غائط این گونه است، پس گویا از امام (ع) درباره محل بول سؤال شده که آیا با «تمسّح» پاک می‏شود یا نه تا در نتیجه رطوبتی که خارج می‏شود متنجِّس نگردد یا اینکه پاک نمی‏شود تا در نتیجه بدون شستن محلِ بول، رطوبتی که خارج می‏شود متنجِّس شود، امام (ع) هم پاسخ داده ‏اند: محل بول با «تمسّح» پاک می‏شود، یعنی پاسخ امام (ع) مربوط به اصل پاکی یا عدم پاکی محل بول با «تمسّح» است که آیا اگر کسی به وسیله سنگ محل بول را تمیز کرد، پاک می‏شود یا نه؟ و امام (ع) فرموده باشند محل بول به وسیله سنگ، پاک می‏شود، لذا سخن در این نیست که با حفظ نجاستِ محل بول اگر رطوبتی خارج شد آیا آن رطوبت، متنجِّس می‏شود یا نه تا گفته شود متنجِّس، منجِّس است یا نه؟ در نتیجه رطوبتی که خارج می‏شود و از مجرای بول عبور می‏کند با نجاست ملاقات نمی‏کند تا بگوییم متنجِّس، منجِّس است یا نه؟

نکته: اگر این احتمال را مطرح کردیم ناگزیریم روایت را بر تقیه حمل کنیم، زیرا فقط بر اساس مذهب عامه چنین معنی و احتمالی درست است یعنی عامه معتقدند همان گونه که احجار پاک کننده محل غائط هستند محل بول را هم پاک می‏کنند و بر فرض تنزّل، روایت مجمل می‏ماند؛ چون در روایت دو احتمال وجود دارد، یعنی اگر قاطعانه هم احتمال دوم را نپذیریم حداقل راه برای احتمال دوم وجود دارد، یعنی همان گونه که احتمال دارد منظور این روایت این باشد که بگوییم مجرای بول، نجس است و رطوبتی که بعداً خارج شده، از محل نجس عبور کرده و امام (ع) فرموده‏اند: «لیس به بأسٌ» تا اثبات کننده مدعا باشد که متنجِّس، منجِّس نیست، احتمال دومی هم در این روایت وجود دارد و آن اینکه همان گونه که سنگ، محل غائط را پاک می‏کند پاک کننده مجرای بول هم می‏باشد و اصلاً نجاستی وجود ندارد تا بحث کنیم رطوبتی که بعداً خارج می‏شود منجِّس است یا نه؟ لذا با توجه به اینکه در این روایت دو احتمال داده می‏شود روایت مجمل است و نمی‏توان به آن استناد کرد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. وسائل الشیعة، ج1، ص283، باب 13 من ابواب نواقض وضوء، ح4.

[2]. تهذیب الاحکام، ج1، ص51، ح150.

Please publish modules in offcanvas position.