درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: کیفیت تنجّس متنجّسات تاریخ: 21 اردیبهشت 1392 موضوع جزئی: المتنجّس لا یتنجس ثانیاً- المتنجّس منجِّسٌ کالنّجس مصادف با: 30 جمادیالثانی1434 سال: چهارم جلسه: 87 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته:
در جلسه گذشته به سه فرض در رابطه با مسئله 238 اشاره شد، بخشهایی از آن باقی مانده که خدمت عزیزان عرض میکنیم. مسئله این بود که اگر لباس انسان به وسیله خون که یک بار شستن آن کفایت میکند، متنجّس شد سپس شک کردیم که آیا علاوه بر خون با بول هم نجس شده که نیاز به دو بار شستن داشته باشد یا نه؟ مرحوم سید (ره) فرمودند در این صورت به شستن یک مرتبه اکتفاء میکنیم و بنا را بر عدم ملاقات با بول میگذاریم. بحث بعدی این بود که اگر بدانیم ظرفی نجس است و سپس شک کنیم که آیا سگ هم در این ظرف ولوغ کرده تا تعفیر (خاک مالی) لازم باشد یا نه، مرحوم سید (ره) در اینجا هم فرمودند بنا را بر عدم تحقق ولوغ میگذاریم و تعفیر لازم نیست. فرض دیگر این بود که اگر اجمالاً بدانیم ظرف به وسیله بول یا خون نجس شده، یا اینکه بدانیم ظرف با ولوغ یا غیر آن نجس شده، در این صورت حکم هر کدام را که شدیدتر باشد جاری میکنیم؛ به این معنا که اگر علم به نجاست ظرف داشتیم ولی در اینکه به وسیله خون نجس شده یا بول، حکم بول را که قویتر است بار میکنیم لذا باید ظرف را دو بار بشوییم و اگر شک ما در این باشد که نجاست ظرف به خاطر ولوغ است یا غیر آن، حکم ولوغ را که قویتر است جاری میکنیم لذا باید ظرف را خاک مالی کنیم.
پس فرض سوم جایی است که ما به تنجّس اجمالی علم داریم اما تفصیلاً نمیدانیم که این نجاست به وسیله چه چیزی محقق شده است؛ مثلاً نمیدانیم محقِّق نجاست، بول است یا خون، آیا اینجا میتوان به یک بار شستن اکتفاء کنیم؟ همچنین جایی که نمیدانیم محقِّق نجاست، ولوغ سگ است یا غیر آن آیا شستن ظرف کفایت میکند یا باید خاک مالی هم بشود؟
در اینجا دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه اول: به یک بار شستن اکتفاء شود؛ چون در فرض اول بولیت برای ما محرز نشده لذا به همان طبیعی نجس که یک بار شستن آن کفایت میکند، بسنده میکنیم، همچنین در فرض دوم هم برای ما محرز نشده که سگ در آن ظرف ولوغ کرده لذا چون اجمالاً علم به نجاست داریم و طبیعی نجاست هم با یک بار شستن بر طرف میشود به یک بار شستن ظرف اکتفاء میکنیم.
دیدگاه دوم: مرحوم سید (ره) فرمودند: باید حکمی که شدیدتر است را جاری کنیم، یعنی باید در فرض شک بین خون و بول، ظرف مورد نظر را دو بار بشوییم و در فرض شک بین ولوغ و غیر آن، ظرف را خاک مالی کنیم.
نظر استاد: به نظر ما در مواردی از این قبیل که با یک بار شستن شک میکنیم که به وظیفه خود عمل کردهایم یا نه و به تعبیر روشنتر «الاشتغال الیقینی یقتضی الفراغ الیقینی»؛ آن جایی که ما نمیدانیم بول است یا دم، علم اجمالی داریم که تکلیفی متوجه ما شده اما معلوم نیست با یک بار شستن، تکلیف از عهده ما ساقط شده یا نه لذا چون تکلیف بر عهده ما ثابت بوده زمانی اشتغال به تکلیف از ما برداشته میشود که یقین به فراغ ذمه پیدا کنیم و یقین به برائت ذمه هم زمانی حاصل میشود که حکم اَشد را (که بول باشد) جاری کنیم و ظرف مورد نظر را دو بار بشوییم، همچنین در دوران امر بین ولوغ و غیر ولوغ هم، قطعاً ذمه ما مشغول تکلیفی شده و آن تکلیف این است که یقین داریم اینجا نجاستی وجود دارد اما با یک بار شستن فراغ یقینی حاصل نمیشود لذا برای اینکه یقین به فراغ ذمه پیدا کنیم باید حکم اشد را جاری کنیم و ظرف مورد نظر را خاک مالی کنیم. پس به نظر ما فرمایش مرحوم سید (ره) تمام است و به تعبیر دیگر این فرض را میشود جزء قسم دوم از استصحاب کلی محسوب کرد- اگر میدانیم که در این اطاق حیوانی وجود دارد اما نمیدانیم پشه است که بعد از سه روز میمیرد یا فیل است که زنده میماند در این صورت استصحاب بقاء حیوان را جاری میکنیم، پس اصل حیوانیت محرز است لکن شک در این است که آن حیوان پشه است که عمر کم دارد و مرده است یا حیوانی مثل فیل است که عمر طولانی دارد و هنوز زنده است، حکم این است که در اینجا استصحاب بقاء حیوان را جاری میکنیم و حکم به زنده بودن آن حیوان میکنیم- در ما نحن فیه هم اصل نجاست محرز است اما شک در این است که آیا این نجاست از نجاساتی مثل خون است که با یک بار شستن بر طرف میشود یا بول است که باید دو بار شسته شود، لذا در اینجا هم مثل موارد استصحاب کلی، حکم اشد را که دو بار شستن باشد جاری میکنیم.
خلاصه:
فرع سوم آن جایی بود که علم به تنجّس لباسی داشته باشیم که یا با بول یا با دم و یا با ولوغ نجس شده و یا با غیر آن، سؤال این است که آیا اینجا میشود به یک بار شستن اکتفاء کرد یا آن گونه که مرحوم سید (ره) میفرمایند باید حکم اشد را که عبارت از تعدد شستن (جایی که شک در بول و دم باشد) و خاک مالی کردن (جایی که شک در ولوغ و عدم آن باشد) است جاری کرد؟ در اینجا دو قول وجود دارد:
قول اول: مرحوم سید (ره) قائل به جاری کردن حکم اَشد که تعدد شستن و تعفیر (خاک مالی) است، شدهاند و این از مصادیق قسم دوم از استصحاب کلی است؛ زیرا مثل این میماند که ما مردد باشیم بین اینکه مسلّم حیوانی در این خانه وجود داشت اما نمیدانیم آن حیوان پشه است یا فیل که اگر پشه باشد بعد از سه روز از بین رفته است و اگر فیل باشد همچنان باقی است، در اینجا مرحوم شیخ انصاری (ره) در رسائل فرمودند استصحاب کلی جاری میشود.
قول دوم: مرحوم آیت الله خویی (ره) معتقدند در اینجا ما طبیعی نجاست را که در ازاله آن شستن یک بار معتبر است، کافی میدانیم؛ چون طبیعی نجاست متیقن است اما خصوصیت بولیت یا ولوغیت مشکوک است و ما اصالة عدم تحقق الخصوصیة جاری میکنیم، در نتیجه ظرف متنجِّس به نجاست بولیه و ولوغیه ثابت نیست لذا یک بار شستن آن ظرف کفایت میکند.
به نظر میرسد کلام مرحوم سید (ره) با احتیاط نزدیکتر است و لذا ما کلام مرحوم سید (ره) را که فرمودند حکم اَشد را جاری میکنیم، مقدم میداریم.
مسئله 239: «الأقوى أن المتنجِّس منجِّسٌ كالنّجس لكن لا يجري عليه جميعُ أحكام النّجس، فإذا تنجَّس الإناء بالولوغ يجب تعفيره لكن إذا تنجَّس إناءٌ آخر بملاقاة هذا الإناء أو صُبَّ ماءُ الولوغ في إناء آخر لا يجب فيه التَّعفير و إن كان الأحوط خصوصاً في الفرض الثاني و كذا إذا تنجَّس الثوب بالبول وجب تعددُ الغَسل لكن إذا تنجَّس ثوبٌ آخر بملاقاة هذا الثوب لا يجب فيه التعدد و كذا إذا تنجس شيء بغُسالة البول بناءً على نجاسة الغُسالة لا يجب فيه التعدد»[1]؛ مرحوم سید (ره) میفرماید: متنجِّس مانند خود نجس منجِّس است یعنی همان طور که عین نجس میتواند چیزی را نجس کند متنجِّس هم همان حکم را دارد اما تمام احکام نجس در رابطه با متنجِّس جاری نمیشود، پس اگر ظرفی به وسیله ولوغ سگ متنجِّس شد واجب است آن ظرف خاک مالی شود اما اگر ظرف دیگری با این ظرف ملاقات کرد و نجس شد یا اینکه آبی که سگ در آن ولوغ (دهان زد) کرده در ظرف دیگری ریخته شود، در این دو صورت خاک مالی کردن ظرف دوم واجب نیست هر چند احتیاط این است که در فرض دوم (آبی را که سگ ولوغ کرده در ظرف دیگری بریزیم) ظرف را خاک مالی کنیم، همچنین اگر لباس به وسیله بول نجس شود، واجب است که دو بار شسته شود لکن اگر لباس دیگری با این لباس ملاقات کرد و متنجِّس شد در این صورت دو بار شستن لباس دوم که به وسیله ملاقاتِ با لباس اول نجس شده، لازم نیست، همچنین اگر لباسی با غُساله بول (آبی که به وسیله آن متنجّس با بول را شستهایم) ملاقات کرد- بنا بر اینکه غساله بول را نجس بدانیم- واجب نیست آن لباس دو بار شسته شود.
اقوال مسئله:
در این مسئله اقوالی وجود دارد که عمدتاً به دو قول برمیگردد:
قول اول: نجاست از متنجِّس به ملاقی سرایت میکند مطلقا، اعم از اینکه مایع باشد یا جامد و اعم از اینکه واسطه کم باشد یا زیاد. مرحوم آیت الله حکیم (ره) در مستمسک ذیل این مسئله میفرماید: «على المشهور شهرة عظيمة، بل لا خلاف يعرف فيه إلا من الكاشاني و ان كان قد يظهر أيضاً من محكي السرائر. بل عن جماعة نقل الإجماع عليه، منهم القاضي في الجواهر، و المحقق في المعتبر، و الفاضل الهندي في كشف اللثام و الوحيد البهبهاني، و العلامة بحر العلوم، و السيد المقدس الكاظمي و المحدث البحراني، و المحقق القمي، و الشيخ الأكبر، و نجله الحسن في أنوار الفقاهة، و الشيخ محسن الأعسم في كشف الظلام، و شيخنا المعظم في الجواهر و السيد المتبحر القزويني في البصائر، و شيخنا الأعظم في طهارته- قدس اللّه تعالى أرواحهم- على ما حكي عن جملة منهم. بل صريح المحكي من كلام جماعة منهم دعوى الضرورة عليه كما سيأتي إن شاء اللّه»[2]؛ میفرماید: این اشخاص بر این مسئله ادعا اجماع کردهاند که نجاست از متنجِّس به ملاقی سرایت میکند مطلقا، چه واسطه کم باشد چه زیاد و چه مایع باشد چه جامد.
قول دوم: منجِّسیت تنها از احکام ثابت برای نجاست عینیه است یعنی بول، خون و امثال آن نقش منجِّسیت را دارند اما در نجس بالعرض این گونه نیست مگر اینکه دلیلی بر آن دلالت کند.
«والحمد لله رب العالمین»