درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: کیفیت تنجس متنجِّسات تاریخ: 1 اردیبهشت 1392 موضوع جزئی: رطوبت ملاقی و متنجِّس یا یکی از آن دو، شرط تحقق نجاست مصادف با: 10جمادیالثانی1434 سال: چهارم جلسه: 78 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
«يشترط في تنجس الملاقي للنجس أو المتنجس أن يكون فيهما أو في أحدهما رطوبة مسرية فإذا كانا جافين لم ينجس و إن كان ملاقيا للميتة لكن الأحوط غسل ملاقي ميت الإنسان قبل الغسل و إن كانا جافين و كذا لا ينجس إذا كان فيهما أو في أحدهما رطوبة غير مسرية»[1]؛ مرحوم سید (ره) میفرماید: در صورتی ملاقات کننده با نجس یا متنجس نجس میشود که ملاقی (ملاقات کننده) و ملاقا (ملاقات شده) یا یکی از آنها، رطوبت مسریه داشته باشند، بنابراین شرط سرایت نجاست یا تنجس از یک شیء به دیگری، وجود رطوبت مسریه در هر دو شیء یا در یکی از آنهاست، بنابراین اگر هر دو شیء خشک بودند نجاستی صورت نمیگیرد ولو ملاقات با مردار، صورت گرفته باشد. لکن لازم است انسان، احتیاطاً ملاقات کننده با میت انسانی که هنوز غُسل داده نشده را بشوید هر چند هر دو (بدن میت و ملاقات کننده با آن) خشک باشند - اگر احتیاط، مسبوق به فتوا باشد، استحبابی و اگر مسبوق به فتوا نباشد، وجوبی است و از ظاهر کلام مرحوم سید (ره) استفاده میشود که احتیاطی که ایشان در اینجا ذکر میکند مسبوقِ به فتوا است، چون ایشان یک ضابطه کلی را مطرح میکند و آن اینکه ملاقات با نجاست، موجب نجاست نمیشود مگر اینکه رطوبت مسریه داشته باشد و ایشان میت انسان را از این فتوا، استثناء میکند و میفرماید: در مورد میت انسان (قبل از غُسل) هر چند هر دو (بدن میت و ملاقات کننده با آن) خشک باشند لکن انسان باید احتیاط کند و ملاقات کننده با آن را بشوید- همچنین اگر در هر دو (ملاقات کننده و ملاقات شده) یا یکی از آنها، رطوبت وجود داشت لکن آن رطوبت، مُسریه نبود باز هم موجب نجاست نخواهد شد.
ادله شرطیت رطوبت برای سرایت نجاست شیئی به شیء دیگر
دلیل اول: ارتکاز عرفی
این شرط که مرحوم سید (ره) مطرح کردند که باید در هر دو (ملاقات کننده و ملاقات شده) یا یکی از آنها رطوبت مسریه وجود داشته باشد تا نجاست محقق شود، امری ارتکازی است یعنی عرف هم همین را میفهمد که اگر رطوبتی وجود داشت، این رطوبت منشأ برای سرایت نجاست از این شیء به شیء دیگر میشود و عرف در جایی که رطوبتی در کار نباشد و خشک باشد وجهی برای نجاست نمیبیند و صرف ارتباط را موجِب سرایت نجاست به شیء دیگر نمیداند.
دلیل دوم: روایات
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ فِي حَدِيثٍ «أَنَّ أَبَا جَعْفَرٍ (ع) وَطِئَ عَلَى عَذِرَةٍ يَابِسَةٍ فَأَصَابَ ثَوْبَهُ فَلَمَّا أَخْبَرَهُ قَالَ- أَ لَيْسَ هِيَ يَابِسَةً فَقَالَ بَلَى فَقَالَ لَا بَأْسَ»[2]؛ محمد بن مسلم میگوید: امام باقر (ع) وقتی راه میرفتند بر عذره خشک، پا گذاشتند و این عذره به لباس ایشان برخورد کرد، هنگامی که این قضیه را به امام (ع) خبر دادند حضرت فرمودند: آیا این خشک نیست؟ گفتند: بله، حضرت فرمودند: اشکالی ندارد. اینکه حضرت فرمودند مشکلی نیست دال بر این است که سرایت نجاست چیزی به چیز دیگر منوط به رطوبت است.
البته در بعضی از روایات سخنی از تقیید نیست یعنی قیدی به عنوان رطوبت ذکر نشده و مطلق آمده که اگر چیزی با نجاست ملاقات کرد باید شسته شود. اما این اَخبار هم با روایاتی که دلالت بر اعتبار رطوبت، نسبت به سرایت نجاست، میکند منافاتی ندارد، این نوع روایات دو دستهاند:
دسته اول: روایاتی که درباره نجاساتی که مایع هستند وارد شده است که در این صورت نیازی به قید رطوبت نیست چون خود این نجاسات، مایع هستند و موضوعاً داخل در ما نحن فیه میباشند چون رطوبت جزء لاینفک مایع است؛ مانند روایاتی که مربوط به نجس شدن لباس در صورتی که با بول ملاقت کند، میباشد:
عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَوْلِ، يُصِيبُ الثَّوْبَ قَالَ: اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ»[3]؛ ابن ابی یعفور از امام صادق (ع) درباره بولی سؤال کرد که به لباس اصابت کرده است، حضرت فرمودند: باید دو مرتبه آن را بشویی. روشن است که در این گونه روایات، مقوله رطوبت مفروغٌعنه است و نیازی به ذکر نیست؛ چون معلوم است که بول و مانند آن در سرایت به چیز دیگر، نیازی به قید رطوبت ندارند.
دسته دوم: روایاتی که درباه نجاسات جامده وارد شده است:
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْكَلْبِ يُصِيبُ شَيْئاً مِنْ جَسَدِ الرَّجُلِ قَالَ: يَغْسِلُ الْمَكَانَ الَّذِي أَصَابَهُ»[4]؛ محمد بن مسلم از امام صادق (ع) درباره سگی سؤال میکند که با قسمتی از بدن انسان برخورد میکند، حضرت فرمودند: آن جایی را که بدن سگ به آن اصابت کرده باید بشوید. در اینجا جمع بین این روایت با روایات دال بر رطوبت از باب حمل مطلق بر مقید است که چون در اینجا روایت مقید داریم، مطلق بر مقید حمل میشود مثلاً اگر در جایی مولی فرموده باشد: «اعتق رقبةً مؤمنةً» و در جای دیگر به طور مطلق فرموده باشد: «أعتق رقبةً»، «رقبةً مؤمنةً» قرینه است بر اینکه «أعتق رقبةً» بر «رقبةً مؤمنةً» که مقید است حمل میشود. پس این روایت و مشابه آن مشکلی برای ما ایجاد نمیکند بلکه ما به ارتکاز حمل میکنیم یعنی اینجا هم که امام (ع) فرموده: اگر سگی با بدن شخصی اصابت کرد باید قسمتی که اصابت کرده، شسته شود، منظور سگی است که بدنش رطوبت داشته باشد، چون ملاقات یابس در مثل این گونه موارد از نظر عرف اثری ندارد و به تعبیر روشنتر این گونه روایات را که به صورت مطلق وارد شده باید حمل بر مقید کرد یعنی باید آنها را بر روایاتی حمل کرد که اعتبار رطوبت را شرط میدانند و در نتیجه بین روایات به این نحو، جمع میشود و مشکلی پیش نمیآید. لذا روایاتی که در خصوص میته وارد شده که در آن روایات امر شده آنچه به میته اصابت کرده باید شسته شود و بدون تقیید آمده یعنی نگفته باید هر دو شیء یا یکی از آن دو، رطوبت مسریه داشته باشد، بر استحباب حمل میشود اما آن را مؤثر در نجاست نمیدانیم. اما نسبت به میّت انسان که مرحوم سید (ره) فرمودند: آنچه با بدن میت قبل از آنکه غُسل داده شود، ملاقات کرده باید شسته شود هرچند هر دو (بدن میبت و ملاقات کننده با آن) خشک باشند، این را نمیتوانیم از باب حالت نجاست بدانیم؛ چون هر دو خشک هستند و شاید شستن ملاقات کننده با بدن میت (قبل از غُسل)، به خاطر خباثت معنوی است که در میّت وجود دارد. بنابراین تمام اوامر مطلقی که در آنها به غَسل و شستن امر شده و رطوبت را ملاک ندانسته، در اعتبار رطوبت ظهور دارد و اوامر مطلق بر مقید حمل میشود.
«والحمد لله رب العالمین»