طهارت یا نجاست غساله حمام- اقوال در مسئله 17/11/91

                     

درس خارج   فقه   حضرت آیت الله حسینی بوشهری

موضوع کلی: طهارت   یا نجاست غساله حمام             تاریخ: 17 بهمن 1391

موضوع جزئی: اقوال در مسئله مصادف   با: 24 ربیع الاول 1434        سال: چهارم    جلسه:   56

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

بحث ما در قاعده طهارت بود، گفتیم اطلاق این قاعده هم اعیان نجسه و هم اعیان طاهره‏ که شک در تنجّس آن باشد، شامل می‏شود. بحث دیگر در رابطه با دم مشکوک بود که در اینجا هم حکم به طهارت می‏شود مگر در مواردی که دلیل خاص وارد شده باشد، مثل دمی که در منقار پرنده شکاری دیده می‏شود که از باب اماره غلبه، حکم به نجاست آن شده بود. بحث دیگر درباره رطوبتی بود که بعد از بول و قبل از استبراء یا بعد از منی و قبل از استبراء به بول، از انسان خارج می‏شود، بر اساس روایت صحیحه‏ که می‏گوید:«مَنِ اغْتَسَلَ وَ هُوَ جُنُبٌ قَبْلَ أَنْ يَبُولَ، ثُمَّ وَجَدَ  بَلَلًا فَقَدِ انْتَقَضَ غُسْلُهُ»[1]حکم شده به این که اگر کسی بعد از جنابت و قبل از استبراء به بول، غسل کند و بعد رطوبتی از او خارج شود در این صورت غسل او باطل می‏شود، گفتیم این روایت ظهور دارد در نجاست رطوبتی که قبل از استبراء به بول و بعد از غسل از انسان خارج می‏شود و این نجاست است که باعث بطلان غسل گردیده لذا حکم به نجاست، مقدم بر قاعده طهارت است.

سؤال: آیا اینکه امام (ع) می‏فرماید: «غسل او باطل است» دلیل بر نجاست رطوبت است تا از تحت قاعده طهارت خارج شود؟ یا اینکه بیان امام (ع) دلیل بر نجاست رطوبت نیست؟ بعضی از بزرگان از جمله محقق خویی می‏فرماید: بین ناقض بودن غسل و نجاست ملازمه نیست، و در ادامه می‏فرماید: ممکن است شیئی ناقض وضوء یا غسل باشد، اما هر ناقضی الزاماً نجس نیست، لذا ایشان می‏گوید قاعده طهارت، رطوبت مشتبه را هم شامل می‏شود لکن تفاوت آن با موارد دیگر این است که رطوبت مشتبه در عین حالی که نجس نیست، ناقض غسل و وضوء می‏باشد. تفصیل این بحث را انشاء الله در بحث استبراء مطرح خواهیم کرد.

مسئله 212: «الأقوى طهارة غُسالة الحمام و إن ظُنّ نجاستها لكن الأحوط الاجتناب عنها‌»[2]؛ مرحوم سید در ذیل بحث نجاسات دوازده‏گانه‏ای که ذکر آن گذشت فرع دیگری را مطرح می‏کند و می‏فرماید: اقوی طهارت غُساله حمام (آب‏هایی که بعد از غسل در حوضچه‏های حمام جمع می‏شود) است هرچند عده‏ای حکم به نجاست آن کرده‏اند، لکن احتیاط این است که انسان از این غساله‏ها اجتناب کند، پس مرحوم سید فتوا به طهارت غساله حمام می‏دهد لکن می‏گوید احتیاط در اجتناب از این غساله است و ذکر احتیاط بعد از فتوا جنبه استحبابی دارد.

اقوال در طهارت و نجاست غساله حمام:

قول اول:

عده‏ای قائل به نجاست غساله حمام شده‏اند؛ هر چند که این غساله، مشکوک الطهارة و النجاسة باشد – در جایی که یقین به طهارت یا نجاست است بحثی نیست بلکه بحث در جایی است که طهارت یا نجاست برای ما مشکوک است- با اینکه قاعده دلالت دارد بر اینکه «کل مشکوک طاهر» ولی حکم به نجاست آن کرده‏اند.

قول دوم:

عده‏ای هم مثل مرحوم سید، به طهارت غساله حمام قائل شده و حکم سایر مشکوکات را بر آن بار کرده‏ است، یعنی این مورد را تحت قاعده طهارت قرار داده که می‏گوید: «کل شیء نظیف حتی تعلم انه قذر بعینه فإذا علمتَ فقد قَذِر و ما لم تعلم فلیس علیک[3]

ما دو دسته روایت داریم که یک دسته بر نجاست غسالة الحمام و دسته دیگر بر طهارت آن دلالت دارد و ما این روایات را ذکر می‏کنیم که ببینیم کدام یک از این دو دسته، بر دیگری مقدم است.

روایات دال بر نجاست غسالة الحمام:

روایت اول: عَنْ حَمْزَةَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ (ع) قَالَ: «سَأَلْتُهُ أَوْ سَأَلَهُ غَيْرِي عَنِ الْحَمَّامِ قَالَ ادْخُلْهُ بِمِئْزَرٍ وَ غُضَّ بَصَرَكَ وَ لَا تَغْتَسِلْ مِنَ الْبِئْرِ الَّتِي يَجْتَمِعُ فِيهَا مَاءُ الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ يَسِيلُ فِيهَا مَا يَغْتَسِلُ بِهِ الْجُنُبُ وَ وَلَدُ الزِّنَا وَ النَّاصِبُ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ هُوَ شَرُّهُمْ»[4]؛ می‏گوید: من یا شخص دیگری از امام (ع) در رابطه با حمام سؤال کردیم، امام (ع) فرموند: با لُنگ داخل حمام بشوید و وقتی داخل خزینه حمام می‏شوی چشمت را ببند و از محل جمع شدن آب حمام خودت را شستشو نده - «لا تغتسل» دو مفهوم دارد؛ یکی اغتسال به معنای اصطلاحی آن، که شامل غسل در مقابل وضوء می‏شود و دیگری اغتسال به معنای لغوی آن، که شامل شستن می‏شود- زیرا در غساله حمام، آب‏هایی جریان پیدا می‏کند که جنب و ولد الزنا و ناصب اهل بیت (ع) - که بدترین این افراد است- در آن غسل می‏کند. قائلین به نجاست غسالة الحمام می‏گویند: در این روایت امام (ع) از غسل با غساله حمام نهی کرده‏اند و نهی امام (ع) دلیل بر این است که این غساله نجس است.

روایت دوم: عن ابن أبي يعفور عن أبي عبد اللّه (ع) قال: «لا تغتسل من البئر التي يجتمع فيها غسالة الحمام فإن فيها غُسالة ولد الزنا و هو لا يطهر إلى سبعة آباء و فيها غُسالة الناصب و هو شرّهما»[5]؛ امام (ع) می‏فرمایند: از جایی که غساله حمام در آن جمع می‏شود غسل نکن؛ زیرا در آن محل، غساله ولد الزنا جمع شده که تا هفت نسلش پاک نیست و همچنین در آن غساله ناصب اهل بیت (ع) جمع می‏شود که از ولد الزنا بدتر است. در این روایت هم امام معصوم (ع) از غسل در غساله حمام نهی کرد و نهی امام (ع) دلیل بر نجاست غساله حمام است.

بررسی این دو روایت:

به نظر می‏رسد این دو روایت بنفسه نمی‏تواند بر نجاست غساله حمام دلالت کند خواه مقصود از اغتسال، غسل در مقابل وضوء باشد و خواه منظور، شستن باشد که معنای لغوی اغتسال است؛ چون تعلیلی که در این دو روایت آمده مناسب با نجس بودن غساله نیست؛ زیرا ما سابقاً ثابت کردیم که بدن جنب از حرام و بدن ولد الزنا جدای از نجاست ظاهری آنها، پاک است بخصوص اینکه ولد الزنا را کنار جنب قرار داده، بنابراین آنچه از این دو روایت استفاده می‏شود این است که نهی امام (ع) از غسل کردن با غساله حمام که جنب و ولد الزنا در آن غسل کرده‏اند، به خاطر خُبث باطنی این دو است. پس قرینه ما بر اینکه نهی امام (ع) دال بر نجاست غساله حمام نیست ذکر ولد الزنا در کنار جنب است و بدن ولد الزنا فی حد ذاته نجس نیست، پس اینکه حضرت از غسل با آب حمام نهی می‏کنند به خاطر خبث باطنی و امثال آن است، لذا بعید به نظر می‏رسد که نجاست ظاهری غساله حمام، از این دو روایت استفاده شود. بلکه مراد از آن قذارت معنوی است همان طور که در بعضی از روایات معلل شده به اینکه ولد الزنا تا هفت نسل پاک نمی‏شود و منظور از این تعبیر، قذارت معنوی است نه نجاست ظاهری و این قرینه است بر این که نهی از اغتسال در رابطه با غساله حمام، مستند به نجاست ظاهری نیست؛ چون همان گونه که عرض شد ولد الزنا فی حد ذاته نجس نیست چه رسد به اینکه گفته شود فرزندان او تا هفت نسل نجس می‏باشند.

اما در رابطه با ناصب اهل بیت (ع) سابقاً قائل به نجاست آن شدیم، به خاطر «دلیل خاصی» که بر نجاست او وجود داشت و آن دلیل خاص، عبارت است از: «إن الله تبارك و تعالى لم يخلق خلقا أنجس من الكلب، و انّ الناصب لنا أهل البيت لأنجسُ منه»[6]؛ خداوند متعال مخلوقی نجس‏تر از سگ خلق نکرده و ناصب ما اهل بیت (ع) از سگ نجس‏تر است.

نتیجه: روایاتی که برای نجاست غساله حمام به آنها استناد شد، اشعاری به نجاست ندارند لذا حمل بر قذارت معنوی می‏شوند بخصوص اینکه در بعضی از روایات، نیز نهی‏هایی وجود دارد که این گونه است؛ یعنی بر قذارت معنوی دلالت دارد از جمله این روایت که می‏فرماید: «مَنِ اغْتَسَلَ مِنَ الْمَاءِ الَّذِي قَدِ اغْتُسِلَ فِيهِ فَأَصَابَهُ الْجُذَامُ فَلَا يَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ»[7]، پس روشن است که منظور از این روایات، قذارت معنوی است نه نجاست ظاهری.

«والحمد لله رب العالمین»

 


[1]. وسائل الشیعة، ج1، کتاب الطهارة، باب13 من ابواب نواقض الوضوء، ح5.

[2]. العروة الوثقی، ج1، ص74.

[3]. وسائل الشیعة، ج2، کتاب الطهارة، باب37 من ابواب النجاسات، ح4.

[4]. همان، ج1، کتاب الطهارة، باب 11 من ابواب الماء المضاف، ح1.

[5]. همان، ح4.

[6]. همان، ج12، باب 11 من ابواب الماء المضاف، ح5.

[7]. همان، ح2.

 

Please publish modules in offcanvas position.