روایت اول: قال مولینا و مقتدینا الإمام العسکری (ع): «مَا تَرَكَ الْحَقَّ عَزِيزٌ إِلَّا ذَلَّ وَ لَا أَخَذَ بِهِ ذَلِيلٌ إِلَّا عَزَّ»[1].
امام حسن عسکری (ع) فرموده است که هيچ عزيزى حقّ را ترک نکرد، مگر آن كه ذليل شد و هيچ ذليلى به آن چنگ نزد، مگر اين كه عزيز گشت.
شئؤنات اجتماعی افراد، مختلف و متفاوت است، بعضی از افراد از نظر موقعیت اجتماعی از موقعیت اجتماعی ممتازی برخوردارند و با عظمت از آنها یاد میشود و دلیل آن یا حَسب و نسبشان است یا مال و ثروتشان است یا روابط عمومی بالایی که دارند، میباشد، اما بعضی از افراد از موقعیت اجتماعی ممتازی برخوردار نیستند بلکه در یک فضای میانه یا پایینتر از میانه در جامعه زندگی میکنند.
امام حسن عسکری (ع) در روایت مذکور، معیاری را مطرح کرده است که این معیار باعث میشود که گاهی انسانها، حتی آنهایی که از موقعیت اجتماعی ممتازی برخورداند سقوط کنند و گاهی باعث میشود که انسانها صعود کنند، هرچند که از موقعیت اجتماعی ممتازی برخوردار نباشند. معیاری که امام یازدهم (ع) مطرح کرده است، پیروی از حق یا ایستادن در مقابل حق است. افرادی که همراه حق میباشند، دل در گِرو حق دارند، به حق سخن میگویند و به حق موضعگیری میکنند، پرچم حق را به دست میگیرند و برافراشته نگاه میدارند خداوند متعال آنان را عزیز میکند و بالا میبرد، هرچند از نظر موقعیت اجتماعی از جایگاه بالایی برخوردار نباشند لذا گاهی مشاهده میشود که شخصی از یک خانواده با موقعیت اجتماعی پایین راههای ترقّی، تکامل و مراتب کمال را به سرعت طی میکند و اوج میگیرد و باعث میشود که موقعیت اجتماعی پایین او به فراموشی سپرده شود و این فقط به خاطر پیروی از حق است و در مقابل، افراد زیادی نیز وجود دارند که از موقعیت اجتماعی ممتازی برخوردار بودهاند ولی از حق روی گردانده و در مقابل حق ایستادهاند و در نتیجهی این دوری گزینی از حق تنزّل پیدا کردهاند و سقوط کردهاند.
روایت دوم: الإمامُ العسكريُّ علیه السلام في صِفَةِ عُلَماءِ السُّوءِ: «وَ هُمْ أَضَرُّ عَلَى ضُعَفَاءِ شِيعَتِنَا مِنْ جَيْشِ يَزِيدَ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) وَ أَصْحَابِهِ فَإِنَّهُمْ يَسْلُبُونَهُمُ الْأَرْوَاحَ وَ الْأَمْوَالَ وَ هَؤُلَاءِ عُلَمَاءُ السَّوْءِ النَّاصِبُونَ الْمُتَشَبِّهُونَ بِأَنَّهُمْ لَنَا مُوَالُونَ وَ لِأَعْدَائِنَا مُعَادُونَ وَ يُدْخِلُونَ الشَّكَّ وَ الشُّبْهَةَ عَلَى ضُعَفَاءِ شِيعَتِنَا فَيُضِلُّونَهُم وَ يَمْنَعُونَهُمْ عَنْ قَصْدِ الْحَقِّ الْمُصِيب»[2].
امام حسن عسکری در روایت مذکور، در وصف عالمان بدكردار فرموده است که آنان براى شیعیان ناتوانِ (آسیبپذیر از نظر اعتقادی) ما از سپاه یزید بر امام حسین (ع) و یارانش زیانبارترند چون آنان تنها جان و مال ایشان را رُبودند، امّا دانشمندان بدکردارى که با ما دشمناند، ولى خود را دوستان ما و دشمنِ دشمنان ما نشان میدهند، شک و شبهه را بر شیعیانی وارد میآورند که از نظر فکری در رده پایینتری قرار دارند و ایشان را گمراه کرده، از پیجویى حق و حقیقت، بازشان میدارند.
در قرآن در حدود بیش از هشتاد آیه در وصف علم و عالِم و امثال آن سخن گفته شده است که آیات ذیل از جمله آن آیات میباشد؛
«... هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ...»[3]؛ ... آيا كسانى كه مىدانند با كسانى كه نمىدانند يكسانند؟
«... يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبير»[4]؛ ... خداوند آنها را كه ايمان آوردهاند و كسانى را كه از علم بهره دارند درجات عظيمى مىبخشد و خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است.
عالِمی که مردم را به سوی حق و حقیقت راهنمایی و ارشاد کند از درجات عظیمی برخوردار میشود، اما عالِمی که شک و شبهه در دل افرادی که از نظر اعتقادی ضعیفند، بیندازد و موجب گمراهی انسانها از مسیر حق گردد، از کسانی که در روز عاشورا در مقابل امام حسین (ع) و یارانش ایستادند و بر روی حسینبن علی (ع) شمشیر کشیدند، بدتر و زیانبارترند.
[1]. ابن شعبه حرانى، حسنبن على، تحف العقول، ص489؛ میزان الحکمة، ص378.
[2]. طبرسى، احمدبن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج2، ص458؛ میزان الحکمة، ص404.
[3]. زمر: 9.
[4]. مجادله: 11.