بسم الله الرحمن الرحیم
شرح دعای مکارم الاخلاق حضرت آیت الله حسینی بوشهری(دامت برکاته) موضوع: ایمان تاریخ: 94/03/31 مرکز خدمات حوزه های علمیه مصادف با: 4 رمضان1436 |
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَان»
در این فراز از دعای شریف مکارم الاخلاق، وجود مقدس معصوم(ع) از خدا چند تقاضا دارد. تقاضای اول «بلغ بایمانی اکمل الایمان» است. وجود مقدس معصوم(ع) به کم قانع نیستند و عالیترین و بالاترین جایگاه ایمان و کامل ترین ایمان را از خدا درخواست میکنند. زیرا انسانهای بزرگ همتهای بزرگ دارند.
تعریف ایمان
ایمان در لغت به معنای آرامش و اطمینان نفسانی است که در وجود انسان پدید میآید. در رابطه با ایمان دیدگاههای مختلفی مطرح شده است ولی دو دیدگاه در رابطه با این مسئله قابل توجه است:
دیدگاه اول: ایمان همان باور قلبی است که اقرار به زبان و عمل به آن، شرط ایمان است. به تعبیر روشنتر هنگامی که انسان به نماز میایستد و عبادتی را انجام میدهد، این عبادت جلوه ایمان است. شاهدی که معتقدین به این دیدگاه مطرح کردهاند آیه شریفه « قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإيمانُ في قُلُوبِكُمْ وَ إِنْ تُطيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمالِكُمْ شَيْئا»[1] است. این آیه شریفه به صراحت میگوید که ایمان تنها اقرار به زبان نیست لذا ایمان کسانی که تنها به زبان ادعا دارند را نمیپذیرد؛ برای ایمان آوردن تنها یک شعار وجود دارد و آن شعار اسلام است.
در تعبیراتی که در روایات ما وارد شده است اسلام همان کلمه شهادتین بر زبان جاری کردن و آن چیزی است که براساس آن، جان و مال و ناموس مسلمانان محفوظ است؛ اما اسلام با مرز ایمان فاصله دارد. خداوند در این آیه عدهای را مورد خطاب قرار میدهد و به آنها میگوید که ایمان به دلهای شما هنوز راه پیدا نکرده است. پس جایگاه ایمان براساس این آیه شریفه، قلب انسان است. از آن جایی که در این آیه اشارهای به عمل نشده است لذا این دسته از افراد معتقد هستند که اقرار به زبان و جامه عمل پوشاندن از شرایط ایمان است.
دیدگاه دوم: روایاتی داریم که ایمان را به این شکل مطرح نکرده است بلکه هر سه مورد [باور قلبی، اقرار به زبان، ایمان در عمل] را در کنار هم قرار داده است که اگر خللی به یکی از این موارد وارد شود، گویا ایمان تحقق خارجی ندارد. وجود مقدس علی ابن موسی الرضا(ع) فرموده است: «الْإِيمَانُ عَقْدٌ بِالْقَلْبِ وَ لَفْظٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ لَا يَكُونُ الْإِيمَانُ إِلَّا هَكَذَا»[2].
کمال ایمان
در رابطه با کمال دین سه روایت را محضر دوستان عرض میکنم که براساس معنای این روایات میتوان راههای رسیدن را به کمال ایمان را شناخت:
روایت اول: امام باقر(ع) میفرمایند: «لَا يَسْتَكْمِلُ عَبْدٌ حَقِيقَةَ الْإِيمَانِ حَتَّى يَكُونَ فِيهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ وَ حُسْنُ التَّقْدِيرِ فِي الْمَعِيشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَايَا»[3]
بنده و عبد در پرتو سه چیز به کمال ایمان میرسد:
1. تفقه و فهم عمیق دین: انسان با فهم دین میتواند با حلال و دین آشنا شود و آن چه که وظیفه اوست، انجام دهد. در این رابطه خدای متعال نیز در قرآن فرموده است: « فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّين»[4]؛ به تعبیری مخاطب این آیه شریفه طلاب بزرگوار هستند تا با تفقه در دین به کمال دین برسند.
2. حسن تقدیر در گذران زندگی: حسن تقدیر در معیشت به معنای اندازه گیری و مصرف کردن دارایی بر اساس حساب است. انسان هایی که اسراف گرا هستند و بدون حساب هزینه میکنند از کمال ایمان برخوردار نیستند.
3. همه انسانها در زندگی خود مشکلات و سختیهایی دارند؛ ولی انسانهایی که از کمال ایمان برخوردار هستند، در برابر سختیها و مشکلات از خود صبر و مقاومت نشان میدهند.
روایت دوم: « ثلاثة من كن فيه استكمل الإيمان من لا يخاف في الله لومة لائم و لا يرائي بشيء من عمله و إذا عرض له أمران أحدهما للدنيا و الآخر للآخرة آثر الآخرة على الدنيا»[5]
اگر سه ویژگی در افراد باشد، در حقیقت به کمال ایمان رسیدهاند:
1. اگر یقین پیدا کنند رضایت الهی در کاری که در راه خدا انجام میدهند است، در این از ملامت ملامتکنندگان خوفی به دل راه نمیدهند.
2. افرادی که به کمال ایمان میرسند، اهل ریا در عمل نیستند و عبادات و عمل صالح را فقط برای رضای خدای متعال انجام میدهند.
3. برای بسیاری از ما پیش آمده است که دچار شک و تردید میشویم و به استخاره رجوع میکنیم. انسانهایی که به کمال ایمان رسیدهاند زمانی که و بین امر و گزینه مخیر میشوند، گزینهای را انتخاب میکنند که رضایت خداوند در آن است. به عنوان مثال اگر بین دو شغل حق انتخاب داشته باشند، شغلی را انتخاب میکنند که رضایت پروردگار در آن است؛ حتی اگر حقوق و درآمد این شغل از شغل دیگر کمتر باشد. به تعبیر روشنتر کسانی که به کمال ایمان رسیدهاند آخرت را بر دنیا ترجیح میدهند.
«احب ان یکمل ایمانی قال حسن خلقک یکمل الایمانی ...» شخصی خدمت پیامبر اکرم(ص) آمد و عرض کرد من دوست دارم ایمانم کامل شود. حضرت پاسخ دادند حُسن خلق و خوش اخلاقی، ایمان تو را کامل میکند. لذا در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که طوری رفتار کنید که هنگامیشما را میبینند بگویند شما از دوستان و شیعیان ما هستید. «انما هو شیعة الجعفر.....»
روایت سوم: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ اسْتَكْمَلَ الْإِيمَانَ بِاللَّهِ مَنْ إِذَا رَضِيَ لَمْ يُدْخِلْهُ رِضَاهُ فِي الْبَاطِلِ وَ إِذَا غَضِبَ لَمْ يُخْرِجْهُ غَضَبُهُ مِنَ الْحَقِّ وَ مَنْ إِذَا قَدَرَ لَمْ يَتَنَاوَلْ مَا لَيْسَ لَهُ الْخَبَرَ»[6].
اگر سه ویژگی در انسان باشد، به کمال ایمان دست یافته است:
1. اگر به حد رضایت و خشنودی در جامعه رسید، این رضایت او را در مسیر باطل قرار ندهد.
2. اگر خشم و غضب او را فرا گرفت، خود را کنترل کند و از مرز حق عدول نکند.
3. زمانی که قدرت و جایگاهی پیدا کرد، به چیزی که شایسته او نیست اقدام نکند.