درس تفسیر حضرت آیة الله حسینی بوشهری |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه 10 سوره بقره:
چند نکته در مورد این آیه باقی مانده که آنها را عرض میکنیم:
نکته اول: نکته اول در مورد خود فریبی منافقان است که تکمله «یخادعون الله والذین آمنوا» میباشد. عمل انسان چه خوب و چه بد از بین نمیرود، بحث مفصلی درباره تجسم اعمال است که فعلاً قصد ورود به این بحث را نداریم ولی از باب اشاره عرض میکنیم که هر موجودی در نظام خلقت، به مبدئی مرتبط است و مبدأ و تکیهگاه عمل انسان جز خود انسان نیست لذا عمل از انسان جدا نمیشود، یعنی بازگشت عمل به خود انسان است، خداوند متعال هم در همین رابطه میفرماید: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا»[2]؛ یعنی بازگشت خوبیها و بدیها به سوی خود شماست و این، تفسیر آیه شریفه «يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ مَا يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ مَا يَشْعُرُونَ »[3] میباشد که میفرماید: منافقان خودشان را فریب میدهند اما نمیدانند. شاعر هم به همین مضمون میگوید: «هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی».
خداوند در سوره نجم میفرماید: «وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى* ثُمَّ يُجْزَاهُ الْجَزَاءَ الْأَوْفَى »[4]؛ انسان نتیجه تلاشش را در آینده میبیند، یعنی گویا عمل را به عنوان یک موجود زنده میبیند و جزاء او عین همین عمل است. کما اینکه در سوره نساء میفرماید: «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعِيراً»[5]؛ خوردن مال یتیم عین آتش است نه اینکه آتش اثر آن عمل باشد.
بنابراین آسیبی که از تبهکاری انسان گناه کار به دیگران میرسد در مقایسه با آسیبی که به خود او میرسد قابل مقایسه نیست؛ چون آسیبی که به دیگران میرسد در حد بوی بدی است که رهگذری از کنار خانهای عبور میکند و آن را استشمام میکند ولی این رهگذر میگذرد، اما کسی که در آن خانه ساکن است همیشه و به طور مداوم این بوی بد را استشمام میکند و همچنین است کسی که کار خوبی انجام میدهد، زیرا لذتی که خودش از آن میبرد همیشگی، ولی لذتی که دیگران میبرند زود گذر است. بنابراین فریب دادن منافقان نسبت به دیگران، مقطعی و گذرا است اما در حقیقت خود را فریب داده و این فریب نسبت به خودشان همیشگی است و خدعه و نیرنگ آنها جز خودشان کسی را نمیآزارد؛ کما اینکه خداوند متعال میفرماید: «اسْتِكْبَاراً فِي الْأَرْضِ وَ مَكْرَ السَّيِّئِ وَ لاَ يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِه...»[6]؛ یعنی مکر آدم بدکار جز به اهلش نمیرسد.
علت اینکه منافقان نمیدانند در حقیت خود را فریب دادهاند این است که این معارف بسیار دقیق و زیبا است و منافقان توان دسترسی به حقایق بالا را ندارند.
نکته دوم: برخورد اسلام با منافق مانند برخورد منافق با اسلام است، منافق در ظاهر اسلام میآورد و اسلام هم در ظاهر او را مسلمان میشناسد، منافق در دل ایمان ندارد و کافر است و خداوند نیز در قیامت او را با کافران محشور میکند، یعنی به حسب ظاهر به او نمره ظاهر داده میشود و به حسب باطن در آخرت کیفر کافران را خواهد دید، در واقع منافقان و کفار یک گروه هستند و حتی شاید وضع کفار از منافقان بهتر باشد همان گونه که خداوند متعال میفرماید: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَ لاَ نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ »[7]؛ آيا منافقان را نديدى كه پيوسته به برادران كفارشان از اهل كتاب مىگفتند: «هر گاه شما را (از وطن) بيرون كنند، ما هم با شما بيرون خواهيم رفت و هرگز سخن هيچ كس را درباره شما اطاعت نخواهيم كرد و اگر با شما پيكار شود، ياريتان خواهيم نمود!» خداوند شهادت مىدهد كه آنها دروغگويانند! از این آیه استفاده میشود که منافقان با برادران هم کیش خود؛ یعنی کفار نیز از در خدعه وارد میشوند و حتی از راستگویی با آنها نیز پرهیز میکنند؛ چون در ذات آنها دو چهرهگی وجود دارد.
«والحمد لله رب العالمین»