درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 9 خرداد 1394 موضوع جزئی: الثانی من المطهّرات، الأرض مصادف با: 11 شعبان 1436 سال: ششم جلسه: 98 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
الثاني من المطهرات؛ الأرض
«الثانی من المطهرات الارض و هي تطهر باطن القدم و النعل بالمشي عليها أو المسح بها بشرط زوال عين النجاسة إن كانت و الأحوط الاقتصار على النجاسة الحاصلة بالمشي على الأرض النجسة دون ما حصل من الخارج و يكفي مسمى المشي أو المسح و إن كان الأحوط المشي خمسة عشر خطوة».[1]
مرحوم سید (ره) فرموده است که دومین مورد از مطهرات، «زمین» میباشد به این نحو که زمین کف پا و کفش را پاک میکند به این صورت که با راه رفتن یا کشیدن پا بر روی زمین، باطن پا و باطن کفش پاک میشود البته به شرط اینکه اگر عین نجاست در کف پا یا کفش باشد برطرف شده باشد. ایشان در ادامه فرموده است که احتیاط در این است که نجاستی توسط زمین قابل تطهیر است که به وسیله راه رفتن روی زمینِ نجس به وجود آمده باشد بنابراین، اگر دلیل نجاست، راه رفتن روی زمینِ نجس نباشد بلکه نجاست از خارج به کفش یا پا اصابت کرده باشد [مثلاً در جایی ایستادهایم و نجاستی از خارج با کفش ما ملاقات کند] در این صورت احتیاط در این است که با راه رفتن یا کشیدنِ پا بر روی زمین، نمیشود آن را تطهیر کرد.
مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است که مسافت مشخصی برای راه رفتن و کشیدن پا بر روی زمین [برای تطهیر] تعیین نشده است و همین مقدار که عنوان راه رفتن و کشیدن پا بر زمین صدق کند کافی است هر چند احتیاط در این است که پانزده قدم راه برود.
صاحب جامع المقاصد (ره) و صاحب مدارک (ره) نیز مثل مرحوم سید (ره) گفتهاند که باطن قدم، نعل، خُف [دمپایی یا کفش کوتاه]، قَبقاب [نعلین یا کفش چوبی] و هر چیزی که پوشیدن آن متعارف است، با راه رفتن و کشیدن روی زمین پاک میشوند.
دلیل مسأله
روایاتی وجود دارد که به آنها استناد شده است بر اینکه باطن پا و کفش به وسیله راه رفتن و کشیدن بر روی زمین پاک میشود؛
روایت اول: عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قال: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْخِنْزِيرِ يَخْرُجُ مِنَ الْمَاءِ فَيَمُرُّ عَلَى الطَّرِيقِ فَيَسِيلُ مِنْهُ الْمَاءُ أَمُرُّ عَلَيْهِ حَافِياً فَقَالَ: «أَ لَيْسَ وَرَاءَهُ شَيْءٌ جَافٌّ؟» قُلْتُ: بَلَى قَالَ: «فَلَا بَأْسَ، إِنَّ الْأَرْضَ يُطَهِّرُ بَعْضُهَا بَعْضاً».[2]
معلی بن خُنَیس از امام صادق (ع) درباره خنریزی که از آب بیرون آمده است و در حال راه رفتن، آب از او میچکد و بر روی زمین میریزد سؤال کرد که آیا میتوان با پای برهنه به دنبال آن حرکت کرد و قدم در جای پای خنزیر گذاشت؟ حضرت (ع) سؤال کرد که زمانی که دنبال خنزیر حرکت میکنی، آیا تمام زمین خیس است؟ معلی بن خنیس پاسخ داد که زمین خشک نیز وجود دارد، حضرت (ع) در پاسخ فرمود که هر چند در زمینی که به وسیله خنزیر خیس شده است قدم گذاشته میشود ولی چون بعد از آن روی زمین خشک قدم گذاشته میشود، اشکالی ندارد. یعنی قسمتهای خشکِ زمین باعث تطهیر قسمتهای خیس میشوند.
روایت دوم: عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) رَجُلٌ وَطِئَ عَلَى عَذِرَةٍ فَسَاخَتْ رِجْلُهُ فِيهَا أَ يَنْقُضُ ذَلِكَ وُضُوءَهُ وَ هَلْ يَجِبُ عَلَيْهِ غَسْلُهَا فَقَالَ: «لَا يَغْسِلُهَا إِلَّا أَنْ يَقْذَرَهَا وَ لَكِنَّهُ يَمْسَحُهَا حَتَّى يَذْهَبَ أَثَرُهَا وَ يُصَلِّي».[3]
زراره از امام باقر (ع) درباره شخصی که روی عذره قدم گذاشته است و پای او در زمین فرو رفته است سؤال کرد که آیا این کار وضوی او را باطل میکند و آیا لازم است که این شخص پای خود را بشوید؟ حضرت (ع) فرمود که شستن پا زمانی لازم است که پا نجس شود و اگر پا نجس شد، باید پا را روی زمین بکِشد تا اثر نجاست از بین برود و بعد نماز بخواند [معنای «یصلّی» در روایت این است که وضو باطل نمیشود].
روایت سوم: عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ طَرِيقِي إِلَى الْمَسْجِدِ فِي زُقَاقٍ يُبَالُ فِيهِ، فَرُبَّمَا مَرَرْتُ فِيهِ وَ لَيْسَ عَلَيَّ حِذَاءٌ فَيَلْصَقُ بِرِجْلِي مِنْ نَدَاوَتِهِ فَقَالَ: «أَ لَيْسَ تَمْشِي بَعْدَ ذَلِكَ فِي أَرْضٍ يَابِسَةٍ؟» قُلْتُ: بَلَى، قَالَ: «فَلَا بَأْسَ إِنَّ الْأَرْضَ يُطَهِّرُ بَعْضُهَا بَعْضاً» قُلْتُ: فَأَطَأُ عَلَى الرَّوْثِ الرَّطْبِ، قَالَ: «لَا بَأْسَ أَنَا وَ اللَّهِ رُبَّمَا وَطِئْتُ عَلَيْهِ ثُمَّ أُصَلِّي وَ لَا أَغْسِلُهُ».[4]
حلبی به امام صادق (ع) عرض کرد که راهی که من از طریق آن به مسجد میآیم در کوچهای واقع شده است که در آن کوچه بول میشود و متنجّسِ به بول است و من نیز کفش ندارم لذا وقتی از کوچه عبور میکنم رطوبت بول به پای من میچسبد، حضرت (ع) سؤال کرد که آیا در تمام کوچه بول ریخته شده است و بعد از اینکه پای تو مرطوب شد در زمین خشک راه نمیروی؟ حلبی در پاسخ گفت که بعد از اینکه رطوبت بول به پایم اصابت کرد روی زمین خشک راه میروم، حضرت (ع) فرمود که اشکالی ندارد زیرا بعضی از قسمتهای زمین، قسمت های دیگر [زمین] را پاک میکند. حلبی میگوید که عرض کردم که گاهی از اوقات بر روی سرگین حیوانات پا میگذارم در حالی که مرطوبند؛ حضرت (ع) فرمود که اشکالی ندارد و نیازی به شستن نیست، چه بسا من پایم را روی سرگین حیوانات میگذارم و سپس نماز میخوانم بدون اینکه پایم را بشویم. [البته مقصود از «روث»، سرگین حیوانات حلال گوشت است].
نظر شیخ طوسی (ره)
تنها مخالفی که در رابطه با این مسأله وجود دارد، شیخ طوسی (ره) است که در خِلاف فرموده است: «إذا أصاب أسفل الخُف نجاسة، فدلكه في الأرض حتى زالت، تجوز الصلاة فيه عندنا... . دليلنا: انا بينا فيما تقدم ان ما لا تتم الصلاة فيه بانفراده، جازت الصلاة فيه و ان كانت فيه نجاسة».[5]
اگر به قسمت پایینِ [قسمت زیرین که روی زمین قرار میگیرد] خُف [دمپایی یا کفش کوتاه]، نجاستی اصابت کرد، باید آن را روی زمین کشید تا نجاست از بین برود و نماز خواندن با این خُف جایز است.
شیخ طوسی (ره) در ادامه مطلبی را به عنوان دلیل اقامه کرده است و فرموده است که چیزهایی که به تنهایی نماز خواندن با آن تمام نیست [مانند چیزهایی که ساتر عورت نیستند از قبیل جوراب]، حتی اگر نجاست در آن وجود داشته باشد، نماز خواندن با آن اشکالی ندارد.
اشکال مرحوم بهبهانی (ره) به شیخ طوسی (ره)
مرحوم شیخ (ره) فرموده است که اگر چیزهایی که نماز خواندن با آن تمام نیست نجس باشند نماز خواندن با آنها اشکالی ندارد در حالی که ایشان در ابتدا فرموده است که اگر باطن یا قسمت پایین خُف [که از مواردی است که نماز خواندن با آنها تمام نیست] نجس شد، برای تطهیر، باید آن را روی زمین کشید تا عین نجاست زایل شود و پاک گردد بنابراین، دلیل شیخ طوسی (ره) بر مدعایش تمام نیست و نمیتوان با این دلیل مدعای ایشان را ثابت کرد.
سؤال: در کلام مرحوم شیخ (ره) آمده است که بعد از تطهیرِ خُف میشود با آن نماز خواند حال سؤال این است که اگر خُف، نوعی کفش محسوب میشود، چگونه میتوان با آن نماز خواند؟ مگر نماز خواندن با کفش اشکال ندارد؟
پاسخ: خُف از کفشهایی محسوب میشود که ورود به مسجد و نماز خواندن با آنها اشکال ندارد کما اینکه امروزه نیز در مسجد النبی و مسجد الحرام از این گونه کفشها استفاده میشود و با آنها نماز نیز میخوانند.
«والحمد لله رب العالمین»