درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: فصلٌ فی المطهّرات تاریخ: 23 فروردین 1394 موضوع جزئی: الأول من المطهّرات، الماء- عدم لزوم تعدد غَسل در آب کثیر مصادف با: 22 جمادی الثانی 1436 سال: ششم جلسه: 76 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته
بحث در این بود که اگر ظرفی متنجّسِ به نجاست شود باید سه بار شسته شود، عرض کردیم که مرحوم سید (ره) بین آب قلیل و کثیر فرق گذاشته و فرموده است که اگر بخواهیم ظرفِ متنجّس را به وسیله آب کثیر تطهیر کنیم تعدد غَسل لازم نیست و یک بار شستن کفایت میکند حتی اگر آن ظرف به ولوغِ کلب، متنجّس شده باشد.
بحث در ادلهای بود که بر عدم لزوم تعدد در غَسل با آب کثیر ارائه شده بود، دلیل اول و دوم را در جلسه گذشته ذکر و مورد بررسی قرار دادیم.
دلیل سوم
شهید (ره) در کتاب ذکری فرموده است که اطلاق ادله اقتضا میکند که بین آب قلیل و آب کثیر تفاوت است؛ به این بیان که از ادلهای که برای تطهیر به وسیله آب وارد شده است استفاده میشود که متنجّس، به وسیله شستن پاک میشود و این ادله اطلاق دارد و سخن از تعداد شستن در این ادله نیامده است لذا این اطلاق حاکی از این است که یک بار شستن کفایت میکند.
اشکال به دلیل سوم
اینکه گفته شد اطلاق ادله دلالت دارد بر این که یک بار شستن کفایت میکند ظاهراً کلام درستی است است لکن سخن این است که این اطلاقات مقید میشود به مواردی مثل اینکه اگر لباسی متنجّس به بول شده باشد، دو بار شستن لازم است یا اگر ظرفی متنجّسِ به خمر شده باشد تعدد غَسل نیاز دارد در حالی که در این موارد بین آب قلیل و آب کثیر فرق گذاشته نشده است و این شاهدی است بر اینکه بین آب قلیل و آب کثیر تفاوتی وجود ندارد یعنی در جایی که تعدد غَسل معتبر دانسته شده است، بین قلیل و کثیر تفاوت نیست و تعدد در هر دو معتبر است و در جایی که تعدد لازم نیست باز هم بین آب قلیل و آب کثیر تفاوت نیست و این خود شاهد بر این است که کلام مرحوم سید (ره) مبنی بر اینکه اگر ظرفِ متنجّس را با آب قلیل شستیم سه بار لازم است و اگر با آب کثیر شستیم یک بار شستن کافی است، صحیح نیست.
دلیل چهارم
روایت داود بن سرحان از امام صادق (ع)؛
عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَا تَقُولُ فِي مَاءِ الْحَمَّامِ؟ قَالَ: «هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْمَاءِ الْجَارِي»[1]؛ داود بن سرحان میگوید که از امام صادق (ع) گفتم که در رابطه با آب حمام چه میگویید؟ حضرت (ع) فرمود که آب حمام به منزله آب جاری است آب حمام به منزله آب جاری است.
تقریب استدلال به روایت: گفتهاند که با توجه به فرمایش امام (ع)، آبهایی که در حوضچههای حمامها وجود دارد در عین حال که آب قلیل است لکن به منزله آب جاری دانسته شده است و این از باب این بوده که چون به آب کر (منبع اصلی و خزانه) متصل است به منزله آب جاری دانسته شده است و از این استفاده میشود که همانگونه که در روایات آمده است که در تطهیر با آب جاری، یک بار شستن کافی است در اینجا (آب حمام) نیز که آب حمام به آب کثیر متصل است یک بار شستن کفایت میکند و وقتی حمام حکم جاری را داشت، خود آن آب کثیر به طریق اولی به منزله جاری است و یک بار شستن با آن (آب کثیر) کافی خواهد بود. بنابراین، آب کثیر به طریق اولی به منزله آب جاری خواهد بود و در نتیجه تعدد غَسل در آن معتبر نیست.
اشکال
بعضی از بزرگان گفتهاند که این تنزیل نه به اعتبار این است که کثیر به منزله آب جاری است که شما بگویید که هر حکمی برای آب جاری بیان شده است برای آب کثیر نیز ثابت است بلکه روایت صرفاً در مقام بیان «اعتصام» است یعنی آب حمام نیز چون به آب کثیر وصل است مثل آب جاری، معتصم است و اینکه در تمام احکام، حکم آب جاری را داشته باشد از این روایت استفاده نمیشود. بنابراین، از این روایت فقط معتصم بودن آب کثیر استفاده میشود نه بیشتر لذا نمیتوان با استناد به روایت فوق گفت که آب کثیر نیز حکم آب جاری را دارد به این معنی که در تطهیرِ ظرفِ متنجّس، به وسیله آب کثیر نیز مانند شستن با آب جاری یک بار شستن کفایت میکند.
دلیل پنجم
صحیحه محمد بن مسلم؛
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ: «اغْسِلْهُ فِي الْمَرْكَنِ مَرَّتَيْنِ فَإِنْ غَسَلْتَهُ فِي مَاءٍ جَارٍ فَمَرَّةً وَاحِدَةً»[2]؛ محمد بن مسلم میگوید که از امام صادق (ع) درباره لباسی که بول به آن اصابت کرده است سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که آن را در طشت دو مرتبه بشوی ولی اگر آن را با آب جاری شُستی یک بار کفایت میکند.
تقریب استدلال: با استناد به این روایت گفتهاند که آب کر نیز همانند آب جاری است و فرقی بین این دو نیست لذا همان گونه که در تطهیر با آب جاری یک بار شستن کافی است در تطهیر با آب کر نیز یک بار شستن کفایت میکند. مستدل گفته است که جمله دومی که در روایت آمده است بیان مفهوم جمله اول است؛ چون در جمله اول امام (ع) فرموده است: «اغْسِلْهُ فِي الْمَرْكَنِ مَرَّتَيْنِ» که مفهوم آن این است که حضرت (ع) فرموده است: «فَإِنْ غَسَلْتَهُ فِي مَاءٍ جَارٍ فَمَرَّةً وَاحِدَةً». گفتهاند که ذکر آب جاری در روایت از باب مثال است نه به خاطر اینکه آب جاری خصوصیتی داشته باشد که در سایر آبها نباشد و به تعبیر روشنتر آب جاری نماینده تمام آبهای عاصم است.
اشکال
مرحوم آقای خویی (ره) گفته است که این گونه مفهومگیری کردن درست نیست زیرا اگر جای جمله اول و دوم عوض شود مفهوم آن چیز دیگری خواهد شد، یعنی اگر به جای «اغسله فی المرکن مرتین» که اول آمده است، «ان غسلته فی ماء جار فمرة واحدة» که دوم آمده است، ذکر میشد مفهومش این میشد که اگر خواستی با غیر آب جاری آن را بشویی اعم از اینکه با آب قلیل باشد یا با آب کثیر، تعدد غَسل لازم است چون یکی از مصادیق آب غیر جاری، آب کثیر است. «والحمد لله رب العالمین»