فقه

 

 

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته

بحث این بود که «صب» نیز نوعی «غَسل» است یا اینکه بین «صب» و «غَسل» تفاوت است؟ یعنی آیا می‏توان کلمه «اغسله» که در روایت سماعه آمده بود را بر «صب» حمل کرد و گفت «صب» نیز نوعی از «غَسل» است؟ در پاسخ به این سؤال  به روایت حمّاد اشاره کردیم که با استفاده از آن بین «صب» و «غَسل» فرق گذاشته بودند؛ به این نحو که «صب» را بر بول بچه غیر متغذی و «غَسل» را بر بول بچه متغذی حمل کرده بودند لکن این روایت را مورد اشکال قرار دادیم.

در ادامه به چند روایت دیگر در این زمینه اشاره میکنیم؛

روایت اول:«أَنَّ النَّبِيَّ (ص) بَالَ عَلَيْهِ الْحَسَنُ (ع) وَ الْحُسَيْنُ (ع) قَبْلَ أَنْ يَطْعَمَا فَكَانَ لَا يَغْسِلُ بَوْلَهُمَا مِنْ ثَوْبِهِ‌».[1]

روایت دوم:  أَخْبَرَنَا يُونُسُ عَنِ الْحَسَنِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) أُتِيَ بِالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) فَوُضِعَ فِي حَجْرِهِ فَبَالَ عَلَيْهِ فَأُخِذَ فَقَالَ: «لَا تُزْرِمُوا ابْنِي ثُمَّ دَعَا بِمَاءٍ فَصَبَّهُ عَلَيْهِ‌».[2]

با توجه به روایات فوق به این نتیجه می‏رسیم که بین غَسل و صبّ فرق است و هر یک از اینها مفهومی متغایر از یکدیگر دارند.

روایات زیر نیز مؤید این مطلب‏اند که بین غَسل و صبّ فرق است:

روایت اول:عَنِ الْفَضْلِ أَبِي الْعَبَّاسِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع): «إِذَا أَصَابَ ثَوْبَكَ مِنَ الْكَلْبِ رُطُوبَةٌ فَاغْسِلْهُ وَ إِنْ مَسَّهُ جَافّاً فَاصْبُبْ عَلَيْهِ الْمَاءَ»[3]؛ امام صادق (ع) در این روایت می‏فرماید که اگر رطوبتی از بدن کلب به لباست رسید آن را بشوی و اگر بدن کلب رطوبت نداشت و خشک بود آب رویش بریز. از این روایت استفاده می‏شود که صَب از غَسل خفیف‏تر است.

روایت دوم:حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ بَوْلِ الصَّبِيِّ قَالَ: «تَصُبُّ عَلَيْهِ الْمَاءَ فَإِنْ كَانَ قَدْ أَكَلَ فَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ غَسْلًا وَ الْغُلَامُ وَ الْجَارِيَةُ (فِي ذَلِكَ) شَرَعٌ سَوَاءٌ»[4]؛ حماد از امام صادق (ع) درباره بول صبی سؤال کرد، حضرت (ع) فرمود که آب روی آن بریز اما اگر صبی غذاخور شده آن را یک مرتبه با آب بشوی و پسربچه و دختربچه در این حکم یکسان‏اند.

از این روایت نیز استفاده می‏شود که بین«صبّ» و «غَسل» تفاوت وجود دارد.

روایت سوم:عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الْجَسَدَ قَالَ: «صُبَّ عَلَيْهِ الْمَاءَ مَرَّتَيْنِ فَإِنَّمَا هُوَ مَاءٌ» وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ: «اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ»[5]؛ حسین بن ابی العلا می‏گوید از امام صادق (ع) در رابطه با بولی که به بدن اصابت می‏کند سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که دو بار آب روی آن بریز. همچنین از لباسی که بول به آن اصابت کرده است سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که آن را دو بار بشوی.

سؤال: چرا در روایت فوق در رابطه با بدن تعبیر به صب شده است ولی در رابطه با لباس تعبیر به غسل شده است؟

پاسخ: ظاهر این تعبیر این است که زمانی که روی بدن آب ریخته شود بول انفصال پیدا می‏کند و در رابطه با لباس، آب باید نفوذ کند در لباس و این نفوذ آب با صرف صبّ کافی نیست.

فرق بین «رَش» و «صَب»

بحث دیگری که مطرح شده است این است که حکم «رش» چیست؟ آیا «رش» و «صب» با هم فرق دارند؟

حقیقت امر این است که «رش» متفاوت از «صب» است زیرا زمانی که انسان «رش» (آب پاشیدن جهت نمناک کردن) می‏کند، حالت انفصال حاصل نمی‏شود ولی با «صب» حالت انفصال پیدا می‏شود لذا اگر ما به جای «صب»، عمل «رش» را انجام دهیم، کفایت نمی‏کند.

دو روایت داریم که در آنها به جای کلمه «صب» از واژه «رش» استفاده شده است؛

روایت اول: «يغتسل من بول الجارية و ينضح على بول الصبي ما لم يأكل»[6] (اگر جاریه ای بول کرد شسته شود و اگر پسر بچه که غذا خور نشده است بول کرد، نضح (رش) کنید)

روایت دوم: ان النبي (ص) أخذ الحسن بن علي فأجلسه في حجره فبال عليه قال: فقلت له لو أخذت ثوبا فأعطيتنى إزارك فاغسله؟ فقال: «انما يغتسل من بول الأنثى و ينضح من بول الذكر»[7]

اشکالی که به دو روایت فوق وارد است این است که این دو روایت در کتب آمده است لذا مورد وثوق و اطمینان نیست و نمی‏توان به آنها استناد کرد.

سؤال:آیا حکمی مربوط به صبی، اختصاص به جنس مذکر دارد؟ یا مؤنث را نیز شامل می‏شود؟

پاسخ:شاید کسی بگوید که لفظ صبی اسم جنس است و اسم الجنس یطلق علی المذکر و المؤنث. ولی زمانی که ما به روایات مراجعه می‏کنیم، می‏بینیم که ظاهر روایات این است که کلمه صبی را در مذکر به کار برده‏اند.

ان قلت: ممکن است اشکال شود که حسنه حلبی که ذکر آن گذشت، صبی را در اعم از مذکر و مؤنث به کار برده است زیرا فرموده است: «وَ الْغُلَامُ وَ الْجَارِيَةُ (فِي ذَلِكَ) شَرَعٌ سَوَاءٌ»؛ یعنی اول حکم صبی را مطرح کرده است  و بعد فرموده است: «وَ الْغُلَامُ وَ الْجَارِيَةُ (فِي ذَلِكَ) شَرَعٌ سَوَاءٌ».

قلنا:در پاسخ می‏گوییم که با توجه به اینکه قبل از کلمه «ذلک»، دو مطلب از ناحیه معصوم (ع) بیان شده است، مشار الیه این کلمه برای ما مشخص نیست لذا نمی‏توان جزماً گفت که مشارٌالیه «ذلک» صبی است و صبی اعم از غلام و جاریه است.

«والحمد لله رب العالمین»