فقه

 

 

 

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسأله 311: «يجب في تطهير الثوب أو البدن بالماء القليل من بول غير الرضيع الغسل مرّتين».[1]

یکی از بحث­هایی که فقها در ضمن مباحث مطهّرات، به آن پرداخته­اند مسأله شستن بدن یا لباس با آب قلیل است [در صورتی که به وسیله بول نجس شده باشد]. بحث در این است که اگر لباس یا بدن به بول بچه غیر شیرخوار، متنجّس شده باشد تطهیر آن چگونه است؟ مرحوم سید (ره) فرموده است که لباس یا بدن اگر به بول بچه غیر شیرخوار نجس شده باشد و بخواهیم آن را تطهیر کنیم واجب است که به وسیله آب قلیل دو بار شسته شود.

اقوال

در رابطه با این مسأله چهار قول وجود دارد؛

قول اول: قول به تعددِ شستن، مرحوم سید (ره) این قول را پذیرفته است بدون اینکه بین شستن لباس و بدن فرقی قائل شود. همچنین صاحب حدائق (ره)، صاحب مدارک (ره)، صاحب جواهر (ره)، علامه (ره) در معتبر و شهید اول (ره) در کتاب ذکری، تعدّد را اختیار کرده‏اند و گفته‏اند که اگر بدن یا لباسی که به وسیله بول بچه غیر شیرخوار، متنجِّس شده است را بخواهیم با آب قلیل تطهیر کنیم باید دو بار شسته شود و از این جهت فرقی بین بدن و لباس نیست.

قول دوم: یک بار شستن کفایت می‏کند و تعددِ شستن فقط در ولوغ سگ در إناء و امثال آن است ولی در غیر مورد ولوغ و مشابه آن، تعدد لازم نیست. شهید اول (ره) در کتاب بیان و شیخ طوسی (ره) در مبسوط معتقد هستند در غیر از مسئله ولوغ تعدد منتفی است.

قول سوم: تفصیل بین جایی که بول حالت جفاف داشته باشد و خشک شده باشد چه در بدن باشد و چه در لباس باشد و بین جایی که بول، خشک نشده باشد که اگر بول حالت جفاف و خشکی به خود گرفته باشد یک بار شستن کفایت می‏کند ولی اگر حالت جفاف پیدا نکرده باشد باید دو بار شسته شود. علامه (ره) در کتاب منتهی این قول را پذیرفته است.

قول چهارم: تفصیل بین بدن و لباس؛ به این نحو که در تطهیر بدنی که به وسیله بول، متنجِّس شده یک بار شستن کفایت می‏کند یعنی اگر بدن کسی به بول، متنجّس شده باشد با یک بار شستن تطهیر و پاک می­شود ولی اگر لباسِ شخصی به بول، متنجّس شده باشد، باید دو بار شسته شود. صاحب معالم (ره) این قول را اختیار کرده است.

 

 

 

دلیل قول اول

کسانی که قول اول را پذیرفته‏اند و به تعدد شستن قائل شده‏اند برای اثبات مدعای خود به روایاتی استناد کرده‏اند که به آنها اشاره می‏کنیم؛

روایت اول: عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الثَّوْبَ فَقَالَ: «اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ»[2]؛ محمد می‏گوید که از امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) در رابطه با بولی که به لباس اصابت می‏کند سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که باید آن لباس را دو بار بشویی.

روایت دوم: عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الثَّوْبَ قَالَ: «اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ»[3]؛ ابن ابی یعفور در روایت صحیحه‏ای از امام صادق (ع) از بولی که به لباس اصابت می‏کند، سؤال کرد، حضرت (ع) فرمود که آن را دو بار بشوی.

روایت سوم: عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ النَّحْوِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الْجَسَدَ، قَالَ: «صُبَّ عَلَيْهِ الْمَاءَ مَرَّتَيْنِ»[4]؛ ابی اسحاق نحوی در روایتی صحیحه از امام صادق (ع) در رابطه با بولی که به بدن اصابت می­کند سؤال کرد، حضرت (ع) فرمود که دو بار بر بدن آب بریز.

روایت چهارم: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الْجَسَدَ قَالَ: «صُبَّ عَلَيْهِ الْمَاءَ مَرَّتَيْنِ فَإِنَّمَا هُوَ مَاءٌ» وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الثَّوْبِ يُصِيبُهُ الْبَوْلُ قَالَ: «اغْسِلْهُ مَرَّتَيْنِ»[5] حسین بن ابی العلاء می‏گوید که از امام صادق (ع) درباره بولی که به جسد اصابت کرده سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که دو بار آب روی آن بریز، همچنین از لباسی که بول به آن اصابت کرده سؤال کردم، حضرت (ع) فرمود که دو بار آن را بشوی.

روایات فوق، ظهور دارد بلکه صریح است در اینکه متنجِّس به بول بچه غیر شیرخوار باید دو بار شسته شود و فرقی بین بدن و لباس و جفاف بودن بول و عدم آن نیست.

ادله قول دوم

قائلین به یک بار شستنِ لباس یا بدنی که به بول بچه غیر شیرخوار نجس شده است به ادله‏ای استناد کرده‏اند؛

دلیل اول: روایاتی که امر به غَسل کرده‏اند، مطلق‏اند یعنی گفته­اند که اگر بول به لباس یا بدن اصابت کرد باید آن را بشویید و این روایات، اطلاق دارد و صرف غَسل را مطرح کرده‏اند و تعدد شستن در آنها نیامده است؛

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «اغْسِلْ ثَوْبَكَ مِنْ بَوْلِ كُلِّ مَا لَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ».[6]؛ عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) نقل می‏کند که حضرت (ع) فرمود که لباست را که بول حیوان غیر مأکول اللحم به آن اصابت کرده است، بشوی. در این روایت به شستن لباس متنجّس به بول امر شده لکن سخنی از دو بار شستن مطرح نشده است.

 

 

 

دلیل دوم

تمسک به اصالة البرائة به این نحو که در مواردی که شک می­کنیم که آیا بعد از یک بار شستن تکلیف از ما ساقط است یا نه؟ اصل برائت را جاری می‏کنیم، یعنی اصل این است که یک بار شستن کفایت می‏کند و دو بار شستن لازم نیست.

اشکال

اولاً: روایت فوق و امثال آن نسبت به یک بار شستن یا دو بار شستن در مقام بیان نیست بلکه صرفاً به اصل شستن اشاره دارند. کما اینکه اگر سگ شکاری، شکار را گرفت، در حقیقت این ذبح او می­شود چون کلب معلَم (سگی که برای شکار تربیت شده است) حیوان را گرفته است لذا خوردن گوشت آن حیوان مشکلی ندارد اما عدم اشکال در خوردن گوشت حیوانی که به وسیله سگ شکاری، شکار شده است به معنای این نیست که محل اصابت دهان سگ هم شستن لازم ندارد چون فقط در مقام بیان این است که خوردنِ شکارِ سگ معلّم اشکالی ندارد و نسبت به شستن یا نشستن محل اصابت دهانِ سگ در مقام بیان نیست. در ما نحن فیه نیز روایت در مقام بیان مرّة و تعدد نیست بلکه در مقام بیان اصل تطهیر و شستن است.

ثانیاً: روایت فوق مطلق است و طبق قاعده اصولیِ حمل مطلق بر مقید، این روایت [«اغسل ثوبک من بول کل ما لایأکل لحم»] به وسیله روایاتی که می‏گوید: دو بار شستن لازم است [«اغسل ثوبک مرتین»]، تقیید می‏خورد. لذا لباسی که بول به آن اصابت کرده است باید دو بار شسته شود.

ثالثاً: اینکه گفته شد در موارد مشکوک به اصالة البرائة تمسک می‏شود، صحیح نیست چون اصالة البرائة در موارد شک در اصل تکلیف جاری می‏شود در حالی که در این جا شک در تکلیف نیست زیرا تکلیف این است که لباسی که به بول متنجّس شده است باید شسته شود و شک و تردیدی در آن نیست و شکی که در اینجا وجود دارد شک در مکلف­به است که مجرای اصلالة الاشتغال است یعنی بعد از اینکه انسان لباسِ متنجّس به بول را یک بار شُست شک می‏کند که آیا یک بار شستن، کفایت می‏کند یا اینکه باید دو بار بشوید که برای اینکه برائت ذمه حاصل شود باید دو بار بشوید یا اینکه شک دارد که با یک بار شستن نجاست بر طرف شده یا نه که به اصل استصحاب تمسک می‏کند.

کلام مرحوم آقای خویی (ره)

مرحوم آقای خویی (ره) فرموده است که ممکن است منظور کسانی که قائل به مرّة شده­اند و گفته‏اند یک بار شستن کفایت می‏کند این باشد که ما هم قبول داریم که دو بار شستن لازم است لکن یک بار برای زوال عین نجاست است و یک بار برای تطهیر، لذا برای تطهیر، یک بار شستن کفایت می‏کند، یعنی زمانی که عین بول برطرف شد و حالت جفاف پیدا کرد  یک بار شستن کفایت می‏کند به این معنی که تطهیر، دو بار شستن لازم ندارد بلکه شستن مرتبه اول برای زوال عین نجاست است و بار دوم به عنوان تطهیر شسته می‏شود. لذا اگر عین نجاست زایل شده باشد، دیگر نیاز به دو بار شستن نیست؛ به تعبیر روشن­تر دو بار شستن برای تطهیر نیست بلکه بار اول برای زوال عین نجاست است لذا اگر عین نجاست به خاطر جفاف، خود به خود زایل شده باشد، یک بار شستن [برای تطهیر] کفایت می‏کند.

«والحمد لله رب العالمین»