احکام النجاسة 93/10/16

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: احکام النجاسة                                                             تاریخ: 16 دی 1393

موضوع جزئی: فصلٌ فی ما یعفی عنه فی ‏الصلاة- ثوب المربیّةِ للصبی            مصادف با: 14 ربیع‏الاول 1436

سال: ششم                                                                                                                          جلسه: 38

 

 

 

 

 

 

 

 «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

سؤال: در روایتِ أبی حفص کلمه «یوم» به کار رفته است- عَنْ أَبِي حَفْصٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سُئِلَ عَنِ امْرَأَةٍ لَيْسَ لَهَا إِلَّا قَمِيصٌ وَ لَهَا مَوْلُودٌ فَيَبُولُ عَلَيْهَا كَيْفَ تَصْنَعُ؟ قَالَ: «تَغْسِلُ الْقَمِيصَ فِي الْيَوْمِ مَرَّةً»[1]- سؤالی که در اینجا مطرح شده است این است که آیا «یوم» اختصاص به «نهار» دارد یا اینکه «یوم» معنای اعمی دارد که علاوه بر «لیل» شامل «نهار» نیز می‏شود؟

پاسخ: به نظر می‏رسد که «یوم» معنایی اعم دارد که شامل «نهار» نیز می‏شود چون غَسل (شستن) شرط برای یکی از نمازهایی است که تربیت کننده بچه می‏خواند، چه نمازهای روزانه (صبح، ظهر و عصر) و چه نمازهای شبانه (مغرب و عشاء) و غرض شارع این است که مربی طفل از باب تخییر یکی از این نمازها را با طهارت انجام دهد خواه آن تخییر مربوط به نمازهای روز باشد یا مربوط به نمازهای شب باشد و علت اینکه مسأله «غَسل یوم» در اینجا مطرح شده از باب غلبه است چون شستن، غالباً در روز انجام می‏شود و بنا به تعبیر بعضی از بزرگان، طفل غالباً در طول شب در حال استراحت است و کمتر مورد تربیت واقع می‏شود و مربی کمتر به شئون طفل مشغول می‏شود لذا چون شستن، غالباً در روز واقع می‏شود در روایت، کلمه «یوم» به کار رفته است. بنابراین، کلمه «یوم» معنایی اعم دارد که شامل «لیل» نیز می‏شود و منحصر به نهار نیست لذا اگر تربیت کننده بچه لباسش را که به بول بچه نجس شده قبل از مغرب یا بعد از مغرب بشوید و با آن نماز عشاء را بجا آورد صدق می‏کند که گفته شود تربیت کننده بچه لباسش را در روز، یک بار شسته است.

مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است: «و يشترط انحصار ثوبها في واحد أو احتياجها إلى لبس جميع ما عندها و إن كان متعدّداً، و لا فرق في العفو بين أن تكون متمكّنة من تحصيل الثوب الطاهر بشراء أو استئجار أو استعارة أم لا، و إن كان الأحوط الاقتصار على صورة عدم التمكّن.»[2]؛ شرط است که لباس تربیت کننده بچه منحصر در یک لباس باشد یا اینکه احتیاج داشته باشد که همه لباسهایی که نزدش هست را بپوشد، هر چند متعدد باشند [مثلاً فصل سرماست که نیاز دارد چند لباس را با هم بپوشد] و فرقی در عفو نیست بین اینکه تربیت کننده طفل متمکن باشد از اینکه لباسِ پاک را با خریدن یا اجاره یا عاریه گرفتن به دست آورد یا متمکن از تحصیل لباسِ طاهر نباشد هر چند احتیاط در این است که عفو منحصر به صورت عدم تمکن از تحصیلِ لباس طاهر می‏باشد.

مطلب ششم: آیا معفو بودنِ نجاستِ لباس تربیت کننده بچه، منحصر به فرضی است که تربیت کننده بچه فقط یک لباس داشته باشد یا اگر لباسهای متعدد نیز داشته باشد، نجاستش معفو خواهد بود؟

پاسخ این است که آنچه از روایت أبی حفص استفاده می‏شود این است که سؤالِ سائل از لباس واحد است لذا پاسخ نیز متناسب با سؤالِ سائل می‏باشد. بنابراین اگر زن تربیت کننده بچه لباسهای متعددی داشت حکم عفو شامل او نخواهد شد و عفو فقط در صورتی است که یک لباس بیشتر نداشته باشد یا اینکه لباسهای متعددی که دارد در حکم لباس واحد باشد؛ مثل اینکه چهار عدد لباس دارد ولی به خاطر سرما همه آنها را پوشیده است که در این صورت نیز نجاستی که به واسطه بول بچه در لباسش ایجاد شده، معفو خواهد بود. همچنین در صورتی که زن لباسهای متعددی دارد لکن یکی از آنها غصبی، دیگری نجس و سومی از غیر مأکول اللحم تهیه شده است [که در اینجا صدق می‏کند که گفته شود لباسهای متعدد دارد ولی آن لباسی را که می‏تواند با آن نماز بخواند منحصر در لباس نجس است و مجاز نیست در لباس غصبی و غیر مأکول اللحم نماز بخواند] نیز می‏تواند در لباس نجس نماز بخواند و نجاست آن معفو خواهد بود.

مطلب هفتم: اگر زنی که تربیت کننده بچه است تمکن داشت که لباسی را بخرد یا لباسی را اجاره کند و یا لباسی را از کسی عاریه بگیرد، سؤال این است که آیا با فرض تمکّن از تهیه لباسِ طاهر به وسیله خریدن، اجاره یا عاریه باز هم نجاست لباسی که به وسیله بولِ بچه نجس شده است، معفو خواهد بود یا چون امکان خرید، اجاره یا عاریه گرفتنِ لباس پاک وجود دارد نجاست لباس، معفو نخواهد بود؟

نظر آیت الله خویی (ره)

مرحوم آیت الله خویی (ره) فرموده است که روایت أبی حفص مطلق است (چه تمکن از تهیه لباسِ پاک را داشته باشد و چه تمکن از تهیه لباسِ پاک را نداشته باشد) لذا حکم عفو حتی صورتی را که شخص تمکن از تهیه لباسِ پاک داشته باشد نیز شامل می‏شود. بنابراین بر زن تربیت کننده بچه لازم نیست که در صورت تمکن از تهیه لباسِ پاک، آن را تهیه کند، زیرا فعلاً یک لباس بیشتر ندارد و آن لباس نیز به بول بچه نجس شده است لذا نجاست آن معفو است و می‏تواند با آن نماز بخواند، البته در صورتی که روزی یک بار آن را بشوید. کما اینکه اطلاق روایت، صورت عجز از تهیه لباسِ پاک را هم شامل می‏شود.

دلیل آقای خویی (ره)

مرحوم آقای خویی (ره) می‏فرماید که اگر ما عفو را به صورت عجز و عدم تمکن از تهیه لباسِ پاک مقیّد کنیم، لازم می‏آید که روایت بر فرد نادر حمل شود چون خیلی نادر است که زنی که تربیت کننده بچه است قدرت بر خریدن لباس یا اجاره لباس را نداشته باشد یا حداقل نتواند لباسی را از دیگری عاریه بگیرد. لذا اگر گفته شود که عفو، منحصر به صورتی است که شخص فقط یک لباس دارد و تمکن از تهیه لباسِ پاک را ندارد؛ معنایش این است که روایت بر فرد نادر حمل شود چون کمتر زنی پیدا می‏شود که تهیه لباسِ پاک از طریق خریدن، اجاره یا عاریه گرفتن را نداشته باشد.

اشکال به آقای خویی (ره)

اولاً: سؤالِ سائل مربوط به فرضی است که یک لباس بیشتر ندارد و خودِ این تعبیر دلیل بر عجز و عدم تمکن است، اینکه شما گفتید که اگر مورد روایت به صورت عجز و عدم تمکن از تهیه لباسِ پاک منحصر شود، موجب می‏شود که روایت بر فرد نادر حمل شود صحیح نیست چون قبل از اینکه ما بخواهیم روایت را مقید به این قید کنیم، این قید در خودِ روایت وجود دارد؛ زیرا تعبیر «لَيْسَ لَهَا إِلَّا قَمِيصٌ» که در روایت آمده حاکی از این است که زن تربیت کننده بچه یک لباس بیشتر ندارد لذا عدم تمکن و عجز از تهیه لباسِ پاک از خودِ روایت فهمیده می‏شود. پس نفس عبارت «لیس لها الّا قمیص» بر عدم تمکن از تهیه لباسِ پاک دلالت دارد.

ثانیاً: انحصار موردِ روایت به صورت عجز و عدم تمکن از تهیه لباسِ پاک حمل بر فردِ نادر نیست چون اگر مسئله عدم تمکن را روی استعاره (عاریه گرفتن) نبریم بلکه عدم تمکن را روی شراء (خریدن) ببریم، در این صورت عدم شراءِ لباس پاک، فرد نادر نخواهد بود چون خریدن لباس برای خیلی افراد ممکن نیست، بله ممکن است انسان تمکن از عاریه گرفتن لباس را داشته باشد لکن خریدن و حتی اجاره کردن لباس برای بسیاری از افراد ممکن نیست و حتی خودِ عاریه گرفتن نیز برای همه افراد ممکن نیست، لذا خریدن یا اجاره گرفتن لباس برای همه ممکن نیست. بنابراین نمی‏توان گفت عدم تمکن از خریدن یا اجاره و حتی عاریه گرفتن لباس، حمل بر فرد نادر است.

ثالثاً: روایت أبی حفص اطلاق ندارد [که گفته شود هم صورت تمکن از تهیه لباسِ پاک را شامل می‏شود و هم صورت عدم تمکن را] تا بر فرد نادر حمل شود بلکه روایت به صراحت زنی را شامل می‏شود که تربیت کننده بچه است و تمکن از تهیه لباسِ پاک را ندارد.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. وسائل الشیعة، ج3، کتاب الطهارة، ابواب النجاسات، باب 4، ص399، ح1.

[2]. العروة الوثقی، ج1، ص106.

Please publish modules in offcanvas position.