احکام النجاسة 93/10/15

درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: احکام النجاسة                                                             تاریخ: 15 دی 1393

موضوع جزئی: فصلٌ فی ما یعفی عنه فی ‏الصلاة- ثوب المربیّةِ للصبی          مصادف با: 13 ربیع‏الاول 1436

سال: ششم                                                                                                                          جلسه: 37

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 «الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته

مورد پنجم از مواردی که از نظر شارع مقدس در نماز مورد عفو قرار گرفته است، نجاستِ لباس تربیت کننده بچه است. بحث در این بود که حکم عفو فقط شامل مادرِ بچه می‏شود یا غیر مادر را هم شامل می‏شود؟

کلامی از مرحوم آیت الله خویی (ره) در این باره نقل شد، اما نظر ایشان پذیرفته نشد زیرا به حسب نظر عرف، خصوصیت مادر بودن ملغی می‏شود. دلیل این مطلب این بود که ملاک در عفو از نظر شارع این است که چون تربیت بچه و تصدی نسبت به شئون بچه و مشکلات مربوط به آن، مطرح شده، شارع در این گونه موارد مسأله عفو را مطرح کرده است.

مطلب دوم این بود که آیا بچه‏ای که مورد تربیت قرار می‏گیرد، الزاماً باید مذکر باشد یا تعمیم دارد و مؤنث را نیز در بر می‏گیرد؟ عرض شد که در این رابطه بین بزرگان اختلاف وجود دارد.

نظر استاد

در رابطه با این مطلب که عفو فقط شامل مذکر می‏شود یا مؤنث را نیز در برمی‏گیرد، عرض شد که آنچه در باب «اُم» گفته شد در اینجا نیز همان گفته می‏شود و آن اینکه در باب «اُم» گفته شود که عرف، خصوصیتِ مادر بودن را ملغی می‏کند لذا عفو شامل غیر مادر بچه نیز می‏شود چون ملاک، تربیت بچه و عهده‏دار شدن شئون طفل است که همراه با مشقت و سختی است و فرقی از این جهت بین مادر و غیر مادر نیست. پس چون شارع ملاک عفو را رفع سختی و مشقت قرار داده است، غیر مادر بچه را نیز شامل می‏شود. در اینجا نیز همین ملاک وجود دارد، یعنی ملاک، تربیت بچه است که همراه با مشقت و سختی است و از این جهت فرقی بین مذکر و مؤنث بودنِ بچه نیست و اینکه مرحوم آقای خویی (ره) روی کلمه «مولود» تکیه کرده و گفته است که نقطه مقابل «مولود»، «مولودة» است لذا کلمه «مولود» که در روایت أبی حفص وارد شده است تنها شامل پسر بچه می‏شود و دختر بچه را شامل نمی‏شود، صحیح نیست چون منظور از «مولود» به حسب نظر عرف، جنس و طبیعی بچه است لذا شامل دختر بچه نیز می‏شود.

مطلب سوم: آیا عفوی که شامل تربیت کننده بچه می‏شود، فقط مربیه‏ای را شامل می‏شود که به صورت تبرعی تربیت بچه را به عهده گرفته است، یا اینکه این عفو، مربیه‏ای که برای این کار پول می‏گیرد را نیز شامل می‏شود؟

مرحوم سید (ره) فرمود: «متبرعة أو مستأجرة»[1]، یعنی در صورتی که شخص برای تربیت بچه پول بگیرد و یک لباس بیشتر نداشته باشد و این لباس به بول بچه نجس شود نیز نجاست آن معفو است.

دلیل: روایت أبی حفص اطلاق دارد لذا این روایت خصوصیت متبرّع بودنِ مربی بچه را ملغی می‏کند و آنچه از روایت برداشت می‏شود، این است که زنی که تربیت کننده بچه است، اگر یک لباس بیشتر نداشته باشد و آن لباس به بول بچه نجس شود، نجاست آن معفو خواهد بود. پس نجاست لباس زنی که برای تربیت بچه پول می‏گیرد نیز معفو است.

مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است: «فنجاسته معفوّة بشرط غسله في كلّ يوم مرّة، مخيّرة بين ساعاته و إن كان الأولى غسله آخر النهار لتصلّي الظهرين و العشاءين مع الطهارة أو مع خِفّة النجاسة»[2]؛ نجاست لباس تربیت کننده بچه معفو است؛ به شرط اینکه روزی یک بار لباسش را بشوید و بین اینکه در چه ساعتی آن را بشوید مخیر است؛ هر چند اولی این است که ساعت‏های آخرِ روز آن را بشوید تا بتواند نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با طهارت بخواند یا با نجاست خفیف‏تر و سبکتری بخواند [نماز ظهر و عصر و مغرب را با لباس پاک بخواند و فقط لباس عشاء را با نجاست بخواند؛ آنهم نجاست کمتری که مثلاً فقط بچه یک بار روی آن لباس بول کرده است].

مطلب چهارم: وجوب غَسل (شستن) لباسِ تربیت کننده بچه که به بول بچه نجس شده، نفسی یا شرطی است و به تعبیر روشن‏تر وجوب شستنِ لباس، مولوی است یا ارشادی است؟

پاسخ این است که وجوب غَسل لباس تربیت کننده بچه، ارشادی است، یعنی چون طهارت لازمه نماز خواندن است، شارع امر به وجوب غَسل کرده است. [تفاوت وجوب مولوی و ارشادی در این است که اگر وجوب، ارشادی باشد، به این معناست که امر به وجوب، ارشاد به طهارت هست، یعنی چون نیاز به طهارت داری پس باید غَسل انجام شود؛ بر خلاف وجوبِ مولوی و نفسی که استحقاق عقوبت بر آن مترتب خواهد شد].

مطلب پنجم: شستن لباس که شرط مقدمی برای نماز است، به چه کیفیتی انجام شود؟

آنچه از ظاهر روایت أبی حفص استفاده می‏شود، این است که اگر مثلاً قبل از نماز صبح لباسش که به بول بچه نجس شده است را بشوید و نماز صبح را با آن بخواند، از باب «غَسله فی کل یوم مرة» و از باب تخییر این شستن کفایت می‏کند، اما نه به گونه‏ای که یک بار لباس را بشوید، ولی زمانی بشوید که هیچ نمازی را نتواند با آن لباس شسته شده، بخواند، بلکه زمانی باید لباس را بشوید که حداقل یک نماز را با آن بخواند.

البته اگر شستن، شرط برای همه نمازها باشد، معنایش این است که قبل از نماز صبح حتماً باید لباسش را بشوید تا این برای بقیه نمازها مقدمه باشد، ولی چنین شرطی از روایت أبی حفص استفاده نمی‏شود.

سؤال: آیا شستن به عنوان شرط متأخر است، یعنی مثلاً بعد از نماز عشاء [«یوم» اطلاق دارد و اعم از روز و شب است و منحصر به روز نیست] لباسش را بشوید یا بین نمازها آن را بشوید که برای بعضی از نمازها شرط متقدم باشد و برای بعضی نمازها شرط متأخر بشود؛ مثلاً اگر بعد از نماز صبح و قبل از نماز ظهر و عصر شست، این غَسل نسبت به نماز صبح شرط متأخر می‏شود، ولی نسبت به نمازهای بعد (ظهر، عصر، مغرب و عشاء) شرط متقدم می‏باشد؟

پاسخ: هیچ یک از این موارد را نمی‏توان با قاطعیت پذیرفت که غَسل حتماً قبل از نماز صبح باشد تا شرط متقدم برای همه نمازها باشد یا بعد از نماز عشاء باشد تا شرط متأخر برای همه نمازها باشد و یا بین نمازها باشد تا نسبت به بعضی از نمازها شرط متقدم و نسبت به بعضی دیگر شرط متأخر باشد.

جمع بین روایات

هیچ کدام از موارد مذکور (شستن، شرط متأخر یا شرط متقدم برای همه نمازها باشد یا شستن، بین نمازها باشد) از روایت استفاده نمی‏شود و در مقام جمع بین دو دسته از روایات (روایت أبی حفص که می‏گوید: «روزی یک بار لباسش را بشوید» و روایات دال بر اینکه نجاست مانع از نماز است) باید گفت که تربیت کننده بچه حداقل باید برای یکی از نمازها لباسش را بشوید، لکن چون طهارت شرط برای نماز است و شارع از یک طرف فرموده است که در نجس نماز نخوانید و از طرف دیگر نیز فرموده است که تربیت کننده بچه در طول شبانه روز یک بار لباسش را بشوید، جمع بین این دو دسته از روایات به این نحو است که به گونه‏ای عمل شود که اکثر نمازهای زنِ تربیت کننده بچه با طهارت انجام شود و راهکارش این است که همان طور که مرحوم سید (ره) فرمود، نزدیک غروب آفتاب لباسش را بشوید تا هم بتواند نماز ظهر و عصرش را با حالت طهارت بخواند و هم نماز مغرب و عشاء را با طهارت بخواند.

بنابراین، کلام مرحوم سید (ره) انتخاب می‏شود که فرمود که آخر روز لباسش را بشوید.

مرحوم سید (ره) در ادامه فرموده است: «و إن لم يغسل كلّ يوم مرّة فالصلوات الواقعة فيه مع النجاسة باطلة»[3]؛ اگر تربیت کننده بچه روزی یک بار لباسش را [که به بول بچه نجس شده] نشوید، پس نمازهایی که این زن با نجاست خوانده است، باطل است.

اشکال آیت الله خویی (ره) به مرحوم سید (ره)

مرحوم آقای خویی (ره) فرموده است که کلام مرحوم سید (ره) دال بر اینکه اگر تربیت کننده بچه روزی یک بار لباسش را نشوید، همه نمازهایی را که با آن لباس نجس خوانده است، باطل است، صحیح نیست زیرا خود ایشان گفت که باید لباس را روزی یک مرتبه بشوید؛ آنهم  به این صورت که مخیر است که این شستن را در طول روز انجام دهد و ساعت معینی در نظر نیست. لذا  شستن لباس مخیراً بین ساعات روز می‏باشد. پس با توجه به این مطلب نمی‏توان گفت که همه نمازهایی که تربیت کننده بچه با لباس نجس خوانده است باطل است، بلکه فقط نماز عشاء باطل است و نمازهای دیگر صحیح می‏باشند چون در باب تخییر گفته شده است که اگر کسی عذری برایش پیش آمد، عذرش نسبت به فرد اول و دوم و بقیه افراد قبول است، اما نسبت به فرد آخرِ تخییر، عذرش پذیرفته نیست و اگر انجام ندهد، آن فردِ آخر بر ذمه‏اش باقی خواهد ماند. در اینجا نیز عدم شستن لباس نسبت به صبح، ظهر، عصر و مغرب عذر محسوب می‏شود، لکن نسبت به عشاء این عذر پذیرفته نیست و حتماً باید لباسش را بشوید و حداقل نماز عشاء را با طهارت بخواند لذا به نظر می‏رسد که در این بحث، کلام آیت الله خویی (ره) مقتضای قاعده تخییر است و درست است.

«والحمد لله رب العالمین»



[1]. العروة الوثقی، ج1، ص105.

[2]. همان، ص106.

[3]. همان.

Please publish modules in offcanvas position.