درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: احکام النجاسة تاریخ: 12 مهر 1393 موضوع جزئی: فصلٌ فی ما یعفی عنه فی الصلاة- خونِ کمتر از درهم- خون نجس العین مصادف با: 9 ذی الحجه 1435 سال: ششم جلسه: 14 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته:
عرض کردیم بعضی از خونها در عین حال که نجس هستند ولی در نماز معفو هستند؛ یکی از آنها خون قروح و جروح بود، دیگری خون کمتر از مقدار درهم بود. لکن مرحوم سید (ره) از خون کمتر از درهم مواردی را استثناء کرد و فرمود: ادله عفو شامل این موارد نمیشود، یکی از موارد استثناء شده دماء ثلاثه (خون حیض، نفاس و استحاضه) بود که مرحوم سید (ره) فرمود: اگر خون حیض، نفاس یا استحاضه در لباس یا بدن نمازگزار باشد معفو نیست هر چند کمتر از مقدار درهم باشد.
مورد دوم: خون نجس العین
ادله عدم عفو خونِ نجس العین در نماز:
دلیل اول:
خون نجس العین دارای دو نجاست است؛ یکی نجاست ذاتی و دیگری نجاست عرضی که به واسطه ملاقات با سایر اجزاء نجس العین حاصل میشود. و ادله دال بر عفو از خون کمتر از درهم مربوط به نجاست ذاتی خون میشود و نجاست عرضی آن را شامل نمیشود لذا خون نجس العین اگر در لباس یا بدن نمازگزار باشد معفو نیست و نمیتواند با آن نماز بخواند هر چند کمتر از مقدار درهم باشد.
اشکال:
این دلیل تمام نیست؛ چون خون نجس العین در جزئیتی که مقتضی نجاست ذاتی است با سایر اجزاء شریک است؛ یعنی این خون دارای نجاست ذاتی است، سایر اجزاء بدن نجس العین هم دارای نجاست ذاتی است- خون، نجاست ذاتی دارد، گوشت هم نجاست ذاتی دارد و به همین ترتیب نجاست سایر اجزاء هم ذاتی است- و معقول نیست که ما بگوییم بعضی از اجزاء نجس العین متأثر از اجزاء دیگر میشود و یک نجاست دیگری به عنوان نجاست عرضی بر آن بار میشود. بنابراین نمیشود گفت خون علاوه بر نجاست ذاتی به خاطر ملاقات با سایر اجزاء، دارای نجاست عرضی هم میباشد. کما اینکه ما سابقاً اشاره کردیم که نجس به نجاست دیگری متنجِّس نمیشود؛ یعنی نجس از ملاقات با نجاست دیگری دارای نجاست جدیدی نمیشود.
دلیل دوم:
خون نجس العین دارای دو عنوان است؛ یکی عنوان خون بودن و دیگری جزئیت برای نجس العین، یعنی خون نجس العین در عین حال که خون است معنون به دو عنوان است؛ عنوان اول: انّه دمٌ و عنوان دوم: انّه جزءٌ من نجس العین. و ادلهای که بر معفو بودن خون کمتر از درهم اقامه شده فقط عنوان دم بودن را شامل میشود در حالی که خون نجس العین علاوه بر عنوان دم بودن عنوان دیگری هم دارد که عبارت است از جزئیت برای نجس العین و ادله عفو فقط شامل خون میشود نه خونِ نجس العین که معنونِ به دو عنوان است (یکی خون و دیگری جزئیت برای نجس العین) لذا خون نجس العین اگر در لباس یا بدن نمازگزار باشد معفو نیست هر چند کمتر از مقدار درهم باشد؛ چون این خون علاوه بر اینکه خون است از اجزاء نجس العین هم محسوب میشود و ادله عفو، خون نجس العین را شامل نمیشود.
اشکال:
جزئیت برای نجس العین فی حد نفسه با صرف نظر از نجس بودن، مانع از نماز نیست تا گفته شود ادله عفو شامل آن نمیشود هر چند کمتر از مقدار درهم باشد بلکه آنچه مانع از نماز است خون بودن است، آن هم به خاطر اینکه خون، نجس است و ما گفتیم ادله عفو شامل خون میشود، بنابراین اگر خونِ نجس العین در لباس یا بدن نمازگزار باشد ما نمیتوانیم جزئیت آن خون برای نجس العین را دلیل بر عدم عفو بدانیم و بگوییم خون نجس العین اگر کمتر از درهم باشد معفو نیست؛ چون جزئی از نجس العین است.
دلیل سوم:
همان گونه که عنوان خون، بر خون نجس العین منطبق است عنوان دیگری هم بر آن منطبق است و آن عنوان که در روایات هم به آن اشاره شده این است که خونِ نجس العین از اجزاء غیر مأکول اللحم است و عنوان غیر مأکول اللحم بودن، عنوان مستقلی است که خودش مانع از نماز میشود و نیاز به چیز دیگری ندارد، یعنی اگر خون هم نباشد و جزئی از اجزاء غیر مأکول اللحم باشد نماز خواندن با آن جایز نیست و ادله عفو شامل اجزاء غیر مأکول اللحم نمیشود؛ چون ادله عفو، مطلقا نگفته هر چه کمتر از درهم باشد معفو است تا گفته شود اگر اجزاء غیر مأکول اللحم هم کمتر از درهم باشد معفو است بلکه ادله عفو فقط خونِ کمتر از درهم را شامل میشود.
این دلیل تنها دلیلی است که میتوان به آن استناد کرد و گفت خون نجس العین در نماز معفو نیست گر چه مقدار آن کمتر از درهم باشد.
مؤید: موثقه ابن بُکیر
عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ قَالَ: «سَأَلَ زُرَارَةُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنِ الصَّلَاةِ فِي الثَّعَالِبِ وَ الْفَنَكِ وَ السِّنْجَابِ وَ غَيْرِهِ مِنَ الْوَبَرِ فَأَخْرَجَ كِتَاباً زَعَمَ أَنَّهُ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) أَنَّ الصَّلَاةَ فِي وَبَرِ كُلِّ شَيْءٍ حَرَامٍ أَكْلُهُ فَالصَّلَاةُ فِي وَبَرِهِ وَ شَعْرِهِ وَ جِلْدِهِ وَ بَوْلِهِ وَ رَوْثِهِ وَ كُلِّ شَيْءٍ مِنْهُ فَاسِدٌ لَا تُقْبَلُ تِلْكَ الصَّلَاةُ حَتَّى يُصَلِّيَ فِي غَيْرِهِ مِمَّا أَحَلَّ اللَّهُ أَكْلَهُ»[1]؛ ابن بُکیر میگوید: زراره از امام صادق (ع) درباره نماز خواندن در کُرکِ روباه، فَنَک، سنجاب و غیر آنها سؤال کرد، حضرت (ع) نوشتهای را بیرون آورد که تصور میشد املاء رسول اکرم (ص) است و در آن آمده بود که نماز در کُرک، مو، پوست، بول، فضله و هر چیز دیگری که متعلق به حیوان حرام گوشت باشد باطل است و چنین نمازی پذیرفته نیست مگر اینکه در چیز دیگری که متعلق به حیوان حلال گوشت است نماز بخواند.
این روایت دلالت دارد بر اینکه ما لایؤکل لحمه هر چند نجس العین هم نباشد مانع مستقلی برای نماز محسوب میشود و نماز خواندن در چیزی که متعلق به حیوان حرام گوشت باشد جایز نیست.
بنابراین نمیتوان گفت: ادله عفو از خون کمتر از درهم با این دلیل معارض است از این جهت که هم خون نجس است و هم آنچه متعلق به حیوان حرام گوشت میباشد و چون خون با اینکه نجس است معفو است با این دلیل معارض است؛ چون ادله عفو ناظر به این است که خونِ نجس معفو است ولی متعرض جنبه دیگری مثل غیر مأکول اللحم بودن خون نشده است.
ان قلت: ممکن است گفته شود چون در این روایت از کُرک، مو، پوست و امثال آن نام برده شده و به خون اشارهای نشده لذا خون را شامل نمیشود.
قلنا: تعبیر «وَ كُلِّ شَيْءٍ مِنْهُ» که در این روایت آمده خون را هم شامل میشود.
ان قلت: اگر گفته شود ادله عفو از خون کمتر از درهم در نماز، مطلقا شامل خون کمتر از درهم میشود چه ما لایؤکل لحمه باشد و چه غیر ما لایؤکل لحمه لذا ادله عفو خون ما لایؤکل لحمه را هم شامل میشود.
قلنا: موثقه ابن بُکیر بر ادله عفو مقدم میشود هر چند به اطلاق دم تمسک شود و به گونهای اطلاقگیری شود که شامل خون ما لایؤکل لحمه هم بشود؛ چون کلمه «کلّ» در این موثقه آمده که بر مانعیت ما لایؤکل لحمه در نماز دلالت دارد و این دلالت علی نحو العموم است و دلالت آن بر عفو علی نحو الاطلاق است و زمانی که امر دائر باشد بین عمومی که به وضع (لفظ کل) بر عموم دلالت میکند و بین اطلاق، عموم بر اطلاق مقدم است در نتیجه جایی برای تمسک به اطلاق ادله عفو باقی نخواهد ماند.
درست است که موثقه ابن بُکیر بالاطلاق، خون ما لایؤکل لحمه را شامل میشود لذا عفو آن علی نحو الاطلاق است و دلالت آن بر مانعیت ما لایؤکل لحمه، علی نحو العموم است اما همین موردِ عموم بالوضع، بالاطلاق جزئیات افراد را شامل میشود؛ به این معنی که دم ما لایؤکل لحمه دارای جزئیاتی است که عبارتند از خون قلیل، خون کثیر و امثال آن و دلالت این دم نسبت به افرادش بالاطلاق است، حال اگر دلالت این عموم نسبت به افرادش بالاطلاق باشد، این دو اطلاق در مقابل هم قرار میگیرند و تعارض و تساقط میکنند و در این صورت که اطلاق از اعتبار ساقط شد باید به ادله مانعه مراجعه شود لذا نتیجه میگیریم خون ما لایؤکل لحمه مانع از نماز است.
در نتیجه وجه اینکه مرحوم سید (ره) خون نجس العین را استثناء کرده و میفرماید: ادله عفو شامل آن نمیشود این است که خون نجس العین مشمول دو عنوان است؛ یکی عنوان خون بودن و دیگری ما لایؤکل لحمه، لذا هر چند خون نجس العین به خاطر عنوان خون بودن معفو است لکن به خاطر عنوان ما لایؤکل لحمه معفو نیست و این عنوان فی نفسه مانع از نماز است.
بحث جلسه آینده: صاحب حدائق (ره) هم دلیلی بر عدم عفو خون نجس العین در نماز اقامه کرده که ان شاء الله دلیل ایشان را در جلسه آینده ذکر و بررسی خواهیم کرد.
«والحمد لله رب العالمین»