فقه

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

بحث در مسئله 281 بود، مرحوم سید (ره) فرمود: اگر شخص دو لباس داشته باشد و علم اجمالی به نجاست یکی از دو لباس داشته باشد باید نماز را در هر دو لباس بخواند و اگر امکان دو نماز در دو لباس نبود پس یک نماز در یکی از لباس‌های نجس بخواند و عریان نماز نخواند و احتیاط واجب این است که اگر برای او امکان دارد نسبت به خارج وقت در لباس دیگر نماز را قضا کند و گرنه عاریاً نماز بخواند.

فرع اول: اگر دو لباس داشته باشیم و علم اجمالی به نجاست یکی از دو لباس داشته باشیم باید نماز را در هر دو لباس تکرار کنیم، قاعده این است که «العلم الاجمالی کالعلم التفصلی منجز لتکلیف»؛ علم اجمالی مثل علم تفصیلی منجر تکلیف است لذا موافقت با علم اجمالی واجب و مخالفت با آن حرام است و اگر شخص در هر دو لباس نماز بخواند یقین پیدا می‌کند ذمه‌اش بری شده و چیزی به عهده‌اش نیست.

سؤالی که در اینجا مطرح است این است که آیا تکرار عمل (نماز خواندن در دو لباس) با قصد قربت که در اعمال معتبر است منافات دارد یا نه؟ عرض می‌کنیم تکرار منافات ندارد، مکلف به امید اینکه خدا امر کرده، دوبار نماز می‌خواند و به امید امتثال امر الهی و نزدیکی به خداوند متعال نمازش را تکرار می‏کند لذا مشکلی ندارد و با قصد قربت منافات ندارد.

بعضی از علماء از جمله ابن ادریس می‌فرمایند: چنین شخصی باید عریان نماز بخواند به دلیل اینکه انسان باید علم و قطع به طهارت لباس داشته باشد لکن این شخص که در دو لباس نماز می‌خواند چون قطع به طهارت لباس ندارد نمازش صحیح نیست و در نتیجه باید عاریاً نماز بخواند.[1]

اما ما در پاسخ از ایشان عرض می‌کنیم مهم در اینجا انجام وظیفه است و در نهایت با دو بار نماز خواندن وظیفه انجام می‌شود و ربطی به قصد قربت ندارد.

در اینجا شخص نمازگزار همانطور که علم اجمالی به نجاست یکی از دو لباس دارد در واقع علم اجمالی به طهارت یکی از دو لباس هم دارد، پس وقتی نماز را در دو لباس تکرار می‌کند علم و یقین پیدا می‌کند که نماز را با لباس پاک خوانده است.

ما نحن فیه از قبیل جایی است که قبله مشخص نیست که باید به چهار طرف نماز خوانده شود، یعنی همان گونه که در مورد قبله قصد قربت نیاز نیست در اینجا هم قصد قربت نیاز نیست بلکه غرض این است که امر مولی امتثال شود که انسان با نماز خواندن در دو لباس به امتثال امر مولی یقین پیدا می‏کند.

سؤال دیگر این است که آیا جزم لازم است یا نه؟ یعنی وقتی نماز می‌خوانیم لازم است جزم و یقین به خواندن نماز داشته باشیم؟ ما دلیل عقلی و نقلی معتبر بر جزم نداریم، نهایت این است که یکی از دو نماز مأموربه است و با خواندن دو نماز امر مولی امتثال می‌شود.

علاوه بر این مطالب که عرض کردیم سخن ابن ادریس که فرمود: باید عریاناً نماز بخواند، مخالف با نص صریح روایات است.

صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى أَنَّهُ كَتَبَ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ علیه السلام يَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ مَعَهُ ثَوْبَانِ فَأَصَابَ أَحَدَهُمَا بَوْلٌ وَ لَمْ يَدْرِ أَيُّهُمَا هُوَ وَ حَضَرَتِ الصَّلَاةُ وَ خَافَ فَوْتَهَا وَ لَيْسَ عِنْدَهُ مَاءٌ كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ يُصَلِّي فِيهِمَا جَمِيعاً»[2]؛ اگر شخصی دو لباس داشته و علم به نجاست یکی از دو لباس که همراهش است دارد و نمی‌داند کدام نجس است و حالا که وقت نماز شده و آبی برای تطهیر ندارد می‏ترسد که وقت نماز فوت شود، چکار کند؟ امام کاظم علیه السلام فرمودند: در دو لباس نماز بخواند.

این روایت مخالف فرمایش ابن ادریس است که فرموده بود شخص باید در چنین حالتی عریان نماز بخواند حال آنکه روایت بر تکرار نماز دلالت دارد و ما عرض کردیم که تکرار منافات با قصد قربت ندارد.

روایتی را مرحوم شیخ در این باب نقل کرده که شاید مؤید قول ابن ادیس باشد. البته این روایت مرسله است و مشهور هم به این روایت عمل نکرده‏اند. مرحوم آقای خویی (ره) در مورد این روایت می‌فرماید: «و قد مر أن تكرار الصلاة في المشتبهين هو المطابق للقاعدة فما ذهبا اليه ابنا إدريس و سعيد من وجوب الصلاة عاريا عند اشتباه الثوب الطاهر بغيره اجتهاد في مقابل النص الصريح و لعل صاحب السرائر إنما ترك العمل على طبق الحسنة من جهة عدم اعتبار الخبر الواحد عنده كما هو أصله و مسلكه و أما مرسلة الشيخ «قده»: روى انه يتركهما و يصلي عريانا فهي ضعيفة بإرسالها و لم يعمل المشهور على طبقها حتى يتوهم انجبار ضعفها بعملهم فإذا لا يمكننا الاعتماد عليها بوجه هذا كله فيما إذا تمكن من تكرار الصلاة في المشتبهين».[3]

فرع دوم: «وإن لم يتمكن إلا من صلاة واحدة يصلي في أحدهما لا عارياً»

شخص به خاطر عذری که دارد نمی‌تواند نماز را تکرار کند و فقط می‌تواند یک نماز بخواند.

در این فرع سه احتمال وجود دارد:

احتمال اول: یک نماز در یک لباس نماز بخواند. اگر ما قائل شدیم که تستّر (ستر عورت) مقدم است پس باید در لباس نجس نماز بخواند.

احتمال دوم: عریان نماز بخواند.

احتمال سوم: مخیر است بین اینکه عریان نماز بخواند یا در لباس نجس نماز بخواند.