درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی:احکام النجاسةتاریخ: 18 فروردین 93 سال:پنجم جلسه: 68 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
«وأما إذا كان ناسياً فالأقوى وجوب الإعادة أو القضاء مطلقاً ، سواء تذكر بعد الصلاة أو في أثنائها ، أمكن التطهير أو التبديل أم لا».[1]
بحث در مورد کسی است که قبل از نماز علم به نجاست دارد و بعد فراموش کرد تطهیر کند و نماز خواند و بعد از نماز یادش آمد لباس یا بدنش نجس بوده است.
چند فرض در این مسئله مطرح است. آیا اعاده و قضا نیاز دارد یا تفصیل است بین اعاده و قضا؟
قول اول و نظر مشهور:
نظر مشهور در مورد چنین شخصی این است که اعاده در وقت و قضا در خارج وقت واجب است. به این معنی که اگر التفات شخص بعد از نماز در وقت بود واجب است نمازش را اعاده کند و اگر خارج وقت بود واجب است قضا کند. ابن ادریس، ابن زهره و شیخ طوسی از جمله کسانی هستند که نظرشان طبق قول مشهور است.
ابن ادریس میفرماید:«و إن علم أنّ فيه نجاسة ثمّ نسيها، و صلّى، كان مثل الأول، عليه الإعادة، سواء خرج الوقت أو لم يخرج الوقت، بغير خلاف بين أصحابنا».[2]
اگر بداند در لباس و بدنش نجاست است و بعد فراموش کرد و نماز خواند در حالی که علم به نجاست داشته باید نماز را اعاده کند، خواه وقت گذشته یا هنوز وقت نگذشته باشد و در این موضوع بین اصحاب ما اختلافی نیست.
ابن زهره میفرماید: «و متى وجد بعد الصلاة على ثوبه نجاسة، و كان علمه بها قد تقدم لحال الصلاة، أعادها على كل حال، و إن لم يكن تقدم، أعادها إن كان الوقت باقيا، و لم يعدها بعد خروجه، للإجماع المذكور».[3]
اگر بعد از نماز نجاستی را در لباسش یافت و قبل از نماز نسبت به نجاست علم داشته در هر حالی (چه در وقت و چه در خارج وقت) باید نماز را اعاده کند و این اجماعی است.
شیخ طوسىمیفرماید:«فإن كان قد علم و نسي و صلّى، ثمَّ ذكر أنّه كان فيه نجاسة، أعاد أيضا الصلاة. فإن لم يكن قد علم، و صلّى ثمَّ علم بعد ذلك، فليس عليه الإعادة».[4]
اگر شخص میدانست لباس و بدنش نجس است و فراموش کرد و با این حالت نماز خواند و بعد یادش آمد که لباس یا بدنشنجس بوده باید نماز را اعاده کند.
نکته: لفظا اعاده دارای معنای اصطلاحی و لغوی است معنی اصطلاحیهمان اعاده در وقت است در مقابل قضا که در خارج وقت است و اطلاق آن شامل اعاده در وقت و قضای در خارج وقت هم میشود.
قول دوم: حکم به صحت شده مطلقا چه در وقت و چه در خارج وقت اعاده لازم نیست.
دلیل اول:دلیل مقتضی قاعده است واساساً ناسی تکلیف ندارد.
دلیل دوم:یکی از موارد که مشمول حدیث رفع است فرض نسیان است.
صاحب مدارک جناب عاملى میفرماید:«و الأظهر عدم وجوب الإعادة لصحة مستنده، و مطابقته لمقتضى الأصل و العمومات، و حمل ما تضمن الأمر بالإعادة على الاستحباب».[5]
عدم وجوب مستند به دلیل صحیح است و اعاده مطابق اصل است و روایاتی که امر به اعاده میکند حمل بر استحباب میشود.
محقق حلّىمیفرماید:«الثاني: علم النجاسة ثمَّ نسيها و صلى ثمَّ ذكر فروايتان:إحديهما: هي كالأولى يعيدها ....و الرواية الأخرى لا يعيد، ...و عندي ان هذه الرواية حسنة و الأصول يطابقها ....... لأنهصلى صلاة مشروعة مأمور بها فيسقط بها الفرض»؛[6]شخص نمازگزار علم به نجاست پیدا کرده و نماز خوانده و بعد یادش آمد که با همراه با نجس نماز خوانده، روایاتی وجود دارد که بر اعاده دلالت میکند و روایات دیگری است که بر عدم اعاده دلالت میکند و اما در نزد من روایاتی که دلالت بر عدم اعاده میکند اولویت دارد؛ زیرا این شخص که نماز خوانده نمازش مشروع بوده و طبق امر الهی صورت گرفته و با این نماز امر از او ساقط شده است.
قول سوم: تفصیل است بین اینکه اگر در وقت بود لازم است اعاده کند و در خارج وقت نیاز به اعاده ندارد.
شیخ طوسى میفرماید:«لِأَنَّهُ مَتَى نَسِيَ غَسْلَ النَّجَاسَةِ عَنِ الثَّوْبِ إِنَّمَا يَلْزَمُهُ إِعَادَتُهَا مَا دَامَ فِي الْوَقْتِ فَإِذَا مَضَى الْوَقْتُ فَلَا إِعَادَةَ عَلَيْهِ»[7]؛زمانی که شستن نجاست را فراموش کرد اگر در وقت بود لازم است اعاده کند و در خارج وقت نیاز به اعاده ندارد.
فاضل هندی میفرماید: «و أمّا من صلّى مع نجاسة بدنه أو ثوبه فلا يعيد إلّا في الوقت».[8]کسی که با بدن یا لباس نجس نماز میخواند اعاده نمیکند مگر در وقت. یعنی در خارج وقت قضا نیاز ندارد.
روایات مستفیضه و صحیحه و موثقهای وجود دارد که از نظر دلالت و سند قول مشهور را تأیید میکند:
روایت اول:و فى الموثق عن سماعة قال: سألت أبا عبد اللّه (ع) عن الرجل يرى فى ثوبه الدم فينسى أن يغسله حتى يصلى، قال: «يعید صلاته، كى يهتم بالشىء اذا كان فى ثوبه، عقوبة لنسيانه، قلت: فكيف يصنع من لم يعلم؟ أ يعيد حين يرفعه؟ قال: لا، و لكن يستأنف»[9]؛ راوی میگوید: دربارهشخصی که در لباسش خون بوده و فراموش میکند آن را بشوید تا اینکه با همان لباس نماز میخواندسؤال کردم؟حضرت (ع) فرمودند: نمازش را اعاده کند تا اهتمام بورزد و تسامح نکند و این عقوبت بخاطر نسیان اوست.
روایت دوم:أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: «إِنْ أَصَابَ ثَوْبَ الرَّجُلِ الدَّمُ- فَصَلَّى فِيهِ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ فَلَا إِعَادَةَ عَلَيْهِ- وَ إِنْ هُوَ عَلِمَ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ فَنَسِيَ وَ صَلَّى فِيهِ فَعَلَيْهِ الْإِعَادَةُ.»[10]؛ اگر به لباس شخصی خون اصابت کند و با همان لباس نماز بخواند اگر قبل از نماز نجاست را بداند و فراموش کند و نماز بخواند باید اعاده کند.
روایت سوم:عَنْ إِسْمَاعِيلَ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: «فِي الدَّمِ يَكُونُ فِي الثَّوْبِ- إِنْ كَانَ أَقَلَّ مِنْ قَدْرِ الدِّرْهَمِ فَلَا يُعِيدُ الصَّلَاةَ- وَ إِنْ كَانَ أَكْثَرَ مِنْ قَدْرِ الدِّرْهَمِ وَ كَانَ رَآهُ- فَلَمْ يَغْسِلْهُ حَتَّى صَلَّى فَلْيُعِدْ صَلَاتَهُ- وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ رَآهُ حَتَّى صَلَّى فَلَا يُعِيدُ الصَّلَاةَ».[11]
اگر خونی که به لباس شخص اصابت کرده بیشتر از درهم باشد و آن خون را هم دیده و بعد فراموش کرده و نماز خوانده باید نمازش را اعاده کند.
روایت چهارم:عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَنَّهُمَا قَالا:«لَا بَأْسَ بِأَنْ يُصَلِّيَ الرَّجُلُ فِي الثَّوْبِ- وَ فِيهِ الدَّمُ مُتَفَرِّقاً شِبْهَ النَّضْحِ- وَ إِنْ كَانَ قَدْ رَآهُ صَاحِبُهُ قَبْلَ ذَلِكَ فَلَا بَأْسَ بِهِ- مَا لَمْ يَكُنْ مُجْتَمِعاً قَدْرَ الدِّرْهَمِ».[12]
اگر چند قطره خون روی لباس ریخته باشدو بیشتر از درهم بود باید اعاده کند.
روایت پنجم:عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ فِي حَدِيثٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام الرَّجُلُ يَكُونُ فِي ثَوْبِهِ نُقَطُ الدَّمِ- لَا يَعْلَمُ بِهِ ثُمَّ يَعْلَمُ فَيَنْسَى أَنْ يَغْسِلَهُ فَيُصَلِّي- ثُمَّ يَذْكُرُ بَعْدَ مَا صَلَّى أَ يُعِيدُ صَلَاتَهُ- قَالَ:«يَغْسِلُهُ وَ لَا يُعِيدُ صَلَاتَهُ- إِلَّا أَنْ يَكُونَ مِقْدَارَ الدِّرْهَمِ مُجْتَمِعاً- فَيَغْسِلُهُ وَ يُعِيدُ الصَّلَاةَ».[13]
اگر میدانست چند قطره خون روی لباس ریخته و بعد فراموش کند بشوید و نماز بخواند چه حکم دارد؟ حضرت (ع) فرمودند: نماز نیاز به اعاده ندارد و اگر بیشتر از درهم بود لباسش را بشوید و باید نماز اعاده کند.
روایت ششم:عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الدَّمُ يَكُونُ فِي الثَّوْبِ عَلَيَّ وَ أَنَا فِي الصَّلَاةِ- قَالَ: «إِنْ رَأَيْتَهُ وَ عَلَيْكَ ثَوْبٌ غَيْرُهُ فَاطْرَحْهُ وَ صَلِّ- وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ عَلَيْكَ ثَوْبٌ غَيْرُهُ- فَامْضِ فِي صَلَاتِكَ وَ لَا إِعَادَةَ عَلَيْكَ- مَا لَمْ يَزِدْ عَلَى مِقْدَارِالدِّرْهَمِ- وَ مَا كَانَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ بِشَيْءٍ- رَأَيْتَهُ قَبْلُ أَوْ لَمْ تَرَهُ وَ إِذَا كُنْتَ قَدْ رَأَيْتَهُ- وَ هُوَ أَكْثَرُ مِنْ مِقْدَارِ الدِّرْهَمِ فَضَيَّعْتَ غَسْلَهُ- وَ صَلَّيْتَ فِيهِ صَلَاةً كَثِيرَةً فَأَعِدْ مَا صَلَّيْتَ فِيهِ.»[14]
راوی میگوید: اگر خونی را در لباسم دیدم و فراموش کردم بشویم و نماز خواندم چه حکمی دارد؟ حضرت (ع) فرمودند: نماز را اعاده کن.
[1].العروة الوثقی، ج1، ص95.
[2].السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، ج1، ص183.
[3].سلسله الینابیع، جلد4، صفحه54؛ غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع، ص66.
[4].النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى، ص94.
[5].مدارك الأحكام في شرح عبادات شرائع الإسلام، ج2، ص348.
[6].المعتبر في شرح المختصر، ج1، ص441.
[7].الاستبصار فيما اختلف من الأخبار، ج1، ص184.
[8].كشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحكام، ج1، ص363.
[9].وسائل الشیعة، جلد2 کتاب الصلاة، باب4 من ابواب النجاسات، حدیث 7.
[10].همان، باب20 من ابواب النجاسات، حدیث 5.
[11].همان، حدیث 2.
[12].همان.
[13]. همان.
[14].وسائل الشیعه، جلد 2، کتاب الصلاة باب 20 از ابواب نجاسات، حدیث 6.