فقه

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

اگر شخصدر لباس و بدن نماز بخواند چه حکمی دارد؟عرض کردیم در اینجا صور مختلفی متصور است؛گاهی شخص عالماً و عامداً با لباس و بدن نجسنماز می‌خواند و گاهی جاهلاً بالحکم نماز می‌خواند، جاهلاً بالحکم هم گاهی جاهل قاصر است و گاهی جاهل مقصر، جاهل مقصر هم گاهی آگاه است و گاهی غافل،ما سابقاً هر یک از این صور را مورد بحث قرار دادیم و حکم مسئله را بیان کردیم.

فرض دیگر جایی بود کهشخص جاهل به موضوع است.

 عرض کردیم در اینجا چهار قول وجود دارد.

قول اول: قول مشهور و مرحوم سید (ره) بود که معتقدند اگر کسی نسبت به موضوع جهل داشت و نماز خواند نیازی به اعاده و قضا در خارج وقت ندارد.

قول دوم:مطلقا نیاز به اعاده دارد. چه در وقت و چه در خارج وقت باید اعاده کند.

ادله ما دلالت بر عدم اعاده بود و تنها دو روایت ( وهب بن عبد ربه و ابی بصیر ) بود که دلالت بر اعاده می‌‍‌‌کرد. هرچند این دو روایت از نظر سند مشکلی نداشتند ولی از نظر دلالت دچار مشکل بود که بعضی از علما هم به خاطر تشویش متناین دو روایت، متن آن را با تعبیرات مختلف آن را با تعویض و حذف و اضافه تغییر دادند.

حق در مسئله:ما هم نظر مشهور را قبول داریم، یعنی کسی که نسبت به موضوع جهل دارد ومشغول نماز شد نیاز به اعاده در وقت و قضا در خارج وقت ندارد.

قول سوم:شیخ طوسی می‌فرماید:بین اعاده در وقت و عدم قضا در خارج وقت تفصیل است.دو روایت متعارض (وهب بن عبد ربه و ابی بصیر) مستند این قول بود.جواب ما همان گفتار بودی که در پاسخ به قول دوم گفتیم.

قول چهارم:شیخ مفید (ره) می‌فرمایدتفصیلاست بین شاکّی که فحص کرده و نجاستی پیدا نکرده و نماز خوانده و بین شخص شاکّی که جستجو نکرده، در مورد شخص اول نیازی به اعاده و قضا نیست و شخص دوم باید نماز را در وقت اعاده و در خارج وقتقضا کند.

شیخ مفید و شهیدبه روایاتی برای اثبات مدعای خود تمسک کرده‏اند:

روایت اول:ﺣَﻤﱠﱠﺎﺩٍﻋَﻦْﺣَﺮِﻳﺰٍﻋَﻦْﺯُﺭَﺍﺭَﺓَﻗَﺎﻝَﻗُﻠْﺖُﻟَﻪُﺃَﺻَﺎﺏَﺛَﻮْﺑِﻲﺩَﻡُﺭُﻋَﺎﻑٍﺃَﻭْﻏَﻴْﺮِﻩِﺃَﻭْﺷَﻲْءٌﻣِﻦْﻣَﻨِﻲٍّﺇِﻟَﻰﺃَﻥْﻗَﺎﻝَﻓَﺈِﻥْﻇَﻨَﻨْﺖُﺃَﻧﱠﱠﻪُﻗَﺪْﺃَﺻَﺎﺑَﻪُﻭَﻟَﻢْﺃَﺗَﻴَﻘﱠﱠﻦْﺫَﻟِﻚَﻓَﻨَﻈَﺮْﺕُﻓَﻠَﻢْﺃَﺭَﺷَﻴْﺌﺎًﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖُﻓَﺮَﺃَﻳْﺖُﻓِﻴﻪِﻗَﺎﻝَ: «ﺗَﻐْﺴِﻠُﻪُﻭَﻟَﺎﺗُﻌِﻴﺪُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓَﻗُﻠْﺖُﻟِﻢَﺫَﺍﻙَﻗَﺎﻝَﻟِﺄَﻧﱠﱠﻚَﻛُﻨْﺖَﻋَﻠَﻰﻳَﻘِﻴﻦٍﻣِﻦْﻃَﻬَﺎﺭَﺗِﻚَﺛُﻢﱠﱠﺷَﻜَﻜْﺖَﻓَﻠَﻴْﺲَﻳَﻨْﺒَﻐِﻲﻟَﻚَﺃَﻥْﺗَﻨْﻘُﺾَﺍﻟْﻴَﻘِﻴﻦَﺑِﺎﻟﺸﱠﱠﻚﱢﱢﺃَﺑَﺪﺍًﻗُﻠْﺖُﻓَﻬَﻞْﻋَﻠَﻲﱠﱠﺇِﻥْﺷَﻜَﻜْﺖُﻓِﻲﺃَﻧﱠﱠﻪُﺃَﺻَﺎﺑَﻪُﺷَﻲْءٌﺃَﻥْﺃَﻧْﻈُﺮَﻓِﻴﻪِﻗَﺎﻝَﻟَﺎﻭَﻟَﻜِﻨﱠﱠﻚَﺇِﻧﱠﱠﻤَﺎﺗُﺮِﻳﺪُﺃَﻥْﺗُﺬْﻫِﺐَﺍﻟﺸﱠﱠﻚﱠﱠﺍﻟﱠﱠﺬِﻱﻭَﻗَﻊَﻓِﻲﻧَﻔْﺴِﻚَﺍﻟْﺤَﺪِﻳﺚَ ».[1]

زراره می‏گوید: به امام (ع)گفتم اگر گمان کردم نجاستی به لباسم اصابت کرده ولی یقین ندارم، جستجو کردم ولی چیزی ندیدم و بعد نماز خواندم و بعد از نماز دیدم لباسم نجس استتکلیف من چیست؟ حضرت (ع) فرمودند: لباست را می‌شویی و نیاز به اعاده نماز نیست.

این روایت بر این مطلب دلالت دارد کهاگر قبل از خواندن نماز از نجاست فحص کردی و چیزی ندیدی ولی بعد از نماز متوجه نجاست شدیلازم نیست نماز را اعاده کنی، یعنی اگر گمان به نجاست کردی و جستجو نکردی و نماز خواندی و بعد نجاست را دیدی باید نماز را اعاده کنی. در نتیجه حضرت در جواب فرمودند: «ﻓَﻨَﻈَﺮْﺕُﻓَﻠَﻢْﺃَﺭَﺷَﻴْﺌﺎًﺛُﻢﱠﱠﺻَﻠﱠﱠﻴْﺖُﻓَﺮَﺃَﻳْﺖُﻓِﻴﻪِﻗَﺎﻝَﺗَﻐْﺴِﻠُﻪُﻭَﻟَﺎﺗُﻌِﻴﺪُﺍﻟﺼﱠﱠﻠَﺎﺓَ»؛ اگر فحص کردی و نجاستی ندیدی و نماز خواندی، بعد نجاست را در بدن یا لباس یافتی، هرچند با لباس نجس نماز خوانده‏ای لاز نیست نمازت را اعاده کنی.

اشکال:

اگر متن روایت همین بود ما فرمایش جناب شیخ مفید (ره) را می‌پذیرفتم اما این روایت ذیلی داردکه به ما اجازه نمی‌دهد تا تفصیل شیخ مفید (ره) را بپذیریم و آن ذیل عبارت است از:«ﻓَﻬَﻞْﻋَﻠَﻲﱠﱠﺇِﻥْﺷَﻜَﻜْﺖُﻓِﻲﺃَﻧﱠﱠﻪُﺃَﺻَﺎﺑَﻪُﺷَﻲْءٌﺃَﻥْﺃَﻧْﻈُﺮَﻓِﻴﻪِﻗَﺎﻝَﻟَﺎﻭَﻟَﻜِﻨﱠﱠﻚَﺇِﻧﱠﱠﻤَﺎﺗُﺮِﻳﺪُﺃَﻥْﺗُﺬْﻫِﺐَﺍﻟﺸﱠﱠﻚﱠﱠﺍﻟﱠﱠﺬِﻱﻭَﻗَﻊَﻓِﻲﻧَﻔْﺴِﻚَ»؛ راوی عرض می‌کند که اگر من دچار شک شدم لازم است لباسم را وارسی کنم؟ حضرت (ع) فرمودند: خیر لازم نیست، اما گویا تو می‌خواهی شک را از بین ببری.

اگر ما این ذیل را ملاحضه کنیم جایی برای تفصیل شیخ مفید (ره) باقی نمی‌ماند و تنها فایده‏ای که بر فحصمترتب است همان رفع شک است؛ چون امام (ع) عدم اعاده را بر فحص و نظر مترتب نکرده بلکه تنها برای رفع وسوسه و شک فحص را مطرح کرده است.

سوال:روایت دو بخش دارد که در قسمت اول حضرت (ع)می‌فرمایند: اگر در بین نماز متوجه نجاست شدی اعاده نیاز ندارد پس چرا شما می‌فرمایید: تنها فایده‌ای که بر نظر و فحصمترتب است همان رفع شک است و عدم اعاده مترتب بر فحص و نظر نیست؟

استاد:قسمت اول روایت که حضرت (ع) فرمودند: اعاده نیاز ندارد،در مورد ظن است و قسمت دوم که حضرت (ع) فرمودند: در صورتی که می خواهی رفع شک کنی جستجو کن و از اعاده حرفی نزدند در مورد شک است در صورتی که استدلال شیخ مفید (ره) در مورد شخص شاکّ است.عدم اعاده فحص سبب نیست بلکه استصحاب سبب است؛ چون حضرت (رع) فرمودند: «ﻟِﺄَﻧﱠﱠﻚَﻛُﻨْﺖَﻋَﻠَﻰﻳَﻘِﻴﻦٍﻣِﻦْﻃَﻬَﺎﺭَﺗِﻚَﺛُﻢﱠﱠﺷَﻜَﻜْﺖَ»، حتی قسمت اول هم مربوط به فحص نیست بلکه با تمسک به استصحاب است که حکم را بیان می‏کند.

«والحمد لله رب العالمین»