فقه

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

یکی از بحث‏هایی که مطرح شد این بود که آیا در بدن و لباس مصلی طهارت شرط است یا نه؟ گفته شد بدن و لباس مصلیباید طهارت داشته باشد لکن راجع به آنچه قبل از نماز و بعد از نماز مثل اذان و اقامه و ادعیه قبل از تکبیرة الاحرام و تعقیبات بعد از نماز سؤال این بود که آیا طهارت در این موارد هم معتبر است یا نه؟ ما در بحث اذان و اقامه خدمت دوستان روایاتی را ذکر کردیم که دال بر این بود که طهارت بدن و لباس در اذان و اقامه معتبر نیست، در رابطه با اقامه گفته شد از بعضی روایات استفاده می‏شود که اقامه جزء نماز است، چون این تعبیر در روایت آمده بود که «فَإِنَّهُ إِذَا أَخَذَ فِي الْإِقَامَةِ فَهُوَ فِي صَلَاةٍ»^[1]؛ هنگامی که شخص اقامه را شروع می‏کند در واقع نماز را شروع کرده است. اما ما گفتیم یک سلسله روایات داریم که در مقام تحدید و بیان است نسبت به کیفیت اذان و اقامه یا خود نماز است که شروع و پایان نماز کجاست و از این روایات که در مقام بیان است مشخص می‏شود اذان و اقامه جزء نماز نیست، ما چند روایات را در این رابطه عرض کردیم،چند روایت دیگر در این زمینه باقی مانده که به آنها اشاره می‏کنیم.

روایت چهارم:عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ فِي رَجُلٍ صَلَّى الصُّبْحَ فَلَمَّا جَلَسَ فِي الرَّكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يَتَشَهَّدَ رَعَفَ قَالَ:«فَلْيَخْرُجْ فَلْيَغْسِلْ أَنْفَهُ ثُمَّ لْيَرْجِعْ، فَلْيُتِمَّ صَلَاتَهُ فَإِنَّ آخِرَ الصَّلَاةِ التَّسْلِيمُ»[2]؛ شاهد بر ما نحن فیه این است که امام صادق (ع) فرموده‏اند: آخرین جزء نماز سلام است که محدوده نماز را مشخص کرده‏اند.

روایت پنجم:عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص):«افْتِتَاحُ الصَّلَاةِ الْوُضُوءُ وَ تَحْرِيمُهَا التَّكْبِيرُ وَ تَحْلِيلُهَا التَّسْلِيمُ»[3].

فرض این است این روایاتی که ذکر شد در مقام بیان و تحدید محدوده نماز وارد شده و اقامه را جزء نماز به حساب نیاورده است، لذا طهارت بدن و لباس انسان در حال اقامه گفتن معتبر نیست. البته گفته‏اند مستحب است اگر کسی «قد قامت الصلوة» را گفت و سپس تکلمی کرد ذکر «قد قامت الصلوة» را تکرار کند.

مواردی که مطرح شد نسبت به عدم اشتراط از طهارت خبثی است اما طهارت از حدث در اقامه معتبر است از این جهت که روایات طهارت از حدث را در اقامه معتبر دانسته‏اند نه از باب جزئیت اقامه برای نماز، کما اینکه در بعضی از روایات نهی شده از اینکه ما اقامه را نشسته بخوانیم و گفته شده اقامه باید در حال ایستاده خوانده شود مثل روایت زیر:

عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ أَبِيهِ أَنَّ عَلِيّاً (ع) كَانَ يَقُولُ فِي حَدِيثٍ:«وَ لَا بَأْسَ بِأَنْ يُؤَذِّنَ الْمُؤَذِّنُ وَ هُوَ جُنُبٌ وَ لَا يُقِيمُ حَتَّى يَغْتَسِلَ»[4]؛ حضرت (ع) در این روایت می‏فرمایند: شخصی که جنب است نمی‏تواند اقامه بگوید مگر اینکه ابتدا غُسل کند. «یغتسل» که در این روایت آمده کنایه از طهارت از حدث است. طهارتی که در این روایت به آن اشاره شده به خاطر دلیل خاص نسبت به اقامه است نه از باب جزئیت اقامه برای نماز.

اما روایتی که مسئله ایستادن را در اقامه معتبر دانسته و حال اینکه در اذان معتبر نیست عبارت است از:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) يُؤَذِّنُ الرَّجُلُ وَ هُوَ قَاعِدٌ قَالَ: نَعَمْ وَ لَا يُقِيمُ إِلَّا وَ هُوَ قَائِمٌ»[5]؛ محمد بن مسلم می‏گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم شخصی اذان می‏گوید در حالی که نشسته است، حکمش چیست؟ حضرت فرمودند: اشکالی ندارد، اما اقامه نگوید مگر زمانی که ایستاده باشد.

سؤال:آیا طهارت برای دعاهایی که قبل از تکبیرة الاحرام خوانده می‏شود و تعقیباتی که بعد از نماز خوانده می‏شود هم معتبر است؟

پاسخ: از آنچه در مورد اذان و اقامه بیان کردیم احکام این دو هم روشن می‏شود یعنی همان گونه که در مورد اذان و اقامه، طهارت را معتبر ندانستیم در مورد دعاهای قبل از تکبیرة الاحرام و تعقیبات بعد از نماز هم طهارت معتبر نمی‏باشد، چون این ادعیه و تعقیبات هم همانند اذان و اقامه جزء نماز نیستند، البتهدرباره اقامه گفتیم طهارت شرط است اما نه به خاطر اینکه جزء نماز است بلکه به خاطر اینکه دلیل بالخصوص در مورد آن وارد شده که شخص باید طهارت داشته باشد ولی در مورد ادعیه قبل از تکبیرة الاحرام و تعقیبات نماز دلیل بالخصوصی دال بر طهارت هم وجود ندارد. لذا چون این ادعیه و تعقیبات جزء نماز نیستند طهارت شخص برای این ادعیه و تعقیبات لازم نیست.

مرحوم سید در ادامه (ره) می‏فرماید: «و يلحق باللباس على الأحوط اللّحاف الذي يَتغطّى به المصلِّي مُضطَجِعا إيماءً سواء كان متسترا به أو لا و إن كان الأقوى في‌ صورة عدم التّستُّر به بأن كان ساتره غيره عدم الاشتراط»[6]؛ مرحوم سید می‏فرماید: بنا بر احتیاط لحافی که شخص خوابیده که با حالت اشاره می‏خواهد نماز بخواند و لحاف را دور خودش پیچیده ملحق به لباس می‏شود و همان حکم لباس را دارد و باید پاک باشد، خواه این لحاف ساتر عورتش باشد یا نباشد، گرچه اقوی در جایی که لحاف را ساتر قرار نداده و چیز دیگری ساتر عورت است، این است که بگوییم طهارت لحاف شرط نیست.

ظاهر فرمایش مرحوم سید (ره) تفصیل است بین جایی که لحاف ساتر عورت باشد یا نباشد، ایشان می‏گوید: جایی که لحاف ساتر عورت نیست اقوی این است که بگوییم طهارت این لحاف شرط نیست اما جایی که لحاف عنوان ساتر بودن دارد، طهارت آن لحاف شرط است.

در اینجا بحثی واقع شده و آن بحث عبارت است از اینکه لباس مصلی چه حکمی دارد؟ آیا مطلقا (هر چه عنوان لباس بر آن صدق کند اعم از اینکه لباس متعارف باشد یا نه) طهارت در لباس مصلی معتبر است یا خیر؟آنچه به نظر می‏رسد این است که شخص نمازگزار اگر چیزی را به عنوان لباس برای خودش قرار داد اعم از اینکه آن لباس، لباس متعارف باشد یا چیزی غیر آن مثل لحاف باشد که آن را دور خود پیچیده که عرفاً صدق می‏کند آن لحاف شخص را پوشیده است، چون در پوشش کیفیت خاصی مثل یقه و آستین داشتن معتبر نیست بلکه صرف صدق عنوان پوشیدن و لباس بر آن کفایت می‏کند و قطعاً در چنین موردی، طهارت معتبر است چون شرط دائر مدار عنوان لباس است، یعنی گفته‏اند لباس مصلی باید پاک باشد و در لباس هم کیفیت خاصی مثل دکمه، یقه و آستین داشتن شرط نیست، همچنین فرقی نمی‏کند شخص ساتر دیگری غیر از لحاف در اختیار داشته باشد یا نه، چون طهارت منحصر به ساتر نیست، ممکن است کسی شورت کوچکی داشته باشد و ساتر عورتش باشد اما لباس هم پوشیده باشد، حال اگر لباس چنین شخصی طهارت نداشته باشد و ساتر آن طهارت داشته باشد طهارت ساتر عورت به تنهایی برای نماز کفایت نمی‏کند چون بقیه لباس‏های او نجس است، لذا عرض می‏کنیم اگر کسی ساتری غیر از لحاف دارد و آن ساتر هم پاک است ولی لحاف را هم دور خود پیچیده که عنوان لباس بر آن صدق می‏کند در این صورت اگر این لحاف نجس باشد نمی‏توان با آن نماز خواند و حال آنکه مرحوم سید (ره) فرمود: اگر انسان ساتری غیر از لحاف داشته باشد اقوی (فتوی) این است که در این لحاف طهارت شرط نیست ولی ما می‏گوییم اگر عنوان لباس بر لحاف صدق کند فرقی نمی‏کند شخص ساتر دیگری داشته باشد یا نه، یعنی در هر صورت اگر عنوان لباس بر لحاف صدق کند باید عاری از نجاست باشد تا شخص بتواند با آن نماز بخواند، بله در صورتی که انسان لحاف را بر روی سر یا کتف خود بیندازد و عنوان لباس بر آن صدق نکند طهارت آن شرط نیست.

تنها نکته‏ای که وجود دارد این است که اگر شخص با همین لحاف با همین کیفیتی که عرض شد بخواهد نماز بخواند و ساتر دیگری نداشته باشد نمازش باطل است، چون ساتر بودن بر آن صدق نمی‏کند. مرحوم آقای خویی (ره) فرموده: لحاف به این کیفیت، حکم خانه را دارد، یعنی همان گونه که انسان نمی‏تواند بدون پوشش در خانه‏ای که در آن را بسته نماز بخواند و بگوید خانه ساتر من است چنین لحافی هم نمی‏تواند ساتر باشد.

«والحمد لله رب العالمین»