درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: کیفیت تنجّس متنجّسات تاریخ:31شهریور 1392 موضوع جزئی:ملاقات با نجاست در باطن بدنمصادف با: 16ذیالقعده1434سال:پنجم جلسه:3 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
خلاصه جلسه گذشته:
مرحوم سید (ره) در مسئله 241 که در جلسه گذشته ذکر شد فرمودند: ملاقات با نجس در باطن بدن موجب تنجیس نیست، لذا مثال زدند و گفتند آنچه از بینی خارج میشود طاهر است البته با قید اینکه آلوده به خون نباشد، در ادامه فرمودند اگر از بیرون چیزی داخل بینی شود و با خون ملاقات کند احتیاط این است که از آن اجتناب شود. عرض کردیم در این مسئله چهار صورت متصور است: فرض اول که مطرح شد این بود که هم نجاست و هم ملاقات کننده با آن در باطن باشد، مانند خونی که در رگهای بدن است، عرض کردیم بر امثال خونی که در رگهای بدن جریان دارد و غائطی که داخل بدن است، عنوان نجاست بار نمیشود.
مؤید: مواردی در فقه وجود دارد، مثل وذی، ودی، مدی و امثال آن که بعضی مربوط به ملاعبه، بعضی دیگر مربوط به بعد از منی و بعضی هم مربوط به بعد از خروج بول است، محکوم به طهارت هستند در حالی که اینها از مجرای بول عبور میکنند، اما بر آنها حکم طهارت بار میشود نه نجاست و این دلیل بر این است که اگر آن شیءِ نجس و ملاقی با آن در باطن بدن باشد محکوم به طهارت است.
فرض دوم:
صورت دوم مربوط به جایی است که نجاست عنوان خارجی پیدا میکند و آنچه با آن ملاقات میکند از اجزاء باطنی است، پس نجاست عنوان خارجی دارد لکن ملاقا از اجزاء باطنی است. مثالی که فقهاء زدهاند این است که انسان مایعی را بخورد که متنجِّس است، حال سؤال این است که آیا حلق و دهان که با این مایع نجس ملاقات کرده، نجس میشود یا نه؟ از کلام مرحوم سید (ره) و سایر فقهاء استفاده میشود این فرض هم محکوم به طهارت است و گفتهاند فرقی هم از این جهت نیست که آن اجزاء از اجزاء محسوسه یا غیر محسوسه باشند.
دلیل:
دلیلی که بر این مطلب اقامه شده روایت عبدالحمید بن دیلم است:عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ أَبِي الدَّيْلَمِ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) رَجُلٌ يَشْرَبُ الْخَمْرَ- فَبَصَقَ فَأَصَابَ ثَوْبِي مِنْ بُصَاقِهِ قَالَ لَيْسَ بِشَيْءٍ»[1]؛ عبد الحمید بن ابی دیلم میگوید: از امام صادق (ع) در مورد مردی سؤال کردم که خَمر مینوشد و آب دهنش را بیرون میریزد و آن آب به لباس من اصابت میکند، آیا لازم است از این لباس اجتناب کنم؟ حضرت (ع) فرمودند: اشکالی ندارد و اجتناب لازم نیست.
از این روایت استفاده شده که اگر قرار بود به صرف ملاقات نجاست خارجی با باطن، به نجاست آن حکم شود باید در این مورد که شخص شرب خمر کرده، آب دهان او هم متنجِّس باشد و پرهیز از آن لازم باشد و از اینکه امام (ع) فرمودند اجتناب از لباسی که با آب دهان شارب الخمر ملاقات داشته لازم نیست استفاده میشود صرف ملاقات نجاست خارجی با باطن موجب نجاست نمیشود.
فرض سوم:
نجاست، باطنی است و ملاقی، جنبه خارجی بودن پیدا میکند؛ مثل دندانهای مصنوعی که شیء خارجی تلقی میشود، حال اگر خونی از لثه بیرون آمد و به این دندانهای مصنوعی اصابت کرد آیا نجس میشود یا نه؟همچنین سوزنی که برای تزریق دارو به بدن مورد استفاده قرار میگیرد، که این سوزن شیء خارجی و پاک است اما وقتی وارد بدن میشود با خون تماس میگیرد، سؤال این است که آیا این سوزن بعد از اینکه وارد بدن شد و با خون داخل بدن تماس داشت نجس میشود یا نه؟ خود این صورت (نجاست باطنی و ملاقی با آن خارجی است) دو فرض دارد:
فرض اول: اینکه نجاست باطنی در جوف و باطن بدن است ومحسوس و قابل دیدن نیست.
فرض دوم: نجاست باطنی اما مثل داخل بدن نیست که سوزن در آن داخل میشود بلکه مثل خونی است که در دهان یا بینی است که هر چند نجاست باطنی بر آن اطلاق میشود ولی محسوس است.
در فرض اول که جسم خارجی با نجاست باطنیِ غیر محسوس ملاقات میکند به طهارت آن حکم میشود، پس سوزنی که برای تزریق دارو وارد بدن میشود، بعد از خروج در صورتی که خونی همراه آن نباشد-اگر خون همراه آن باشد محکوم به نجاست است و امر به غَسل (امر به شستن) که در روایات آمده شامل آن میشود- محکوم به طهارت است، چون دلیلی بر نجاست خون در جوف بدن نداریم تا چه رسد به اینکه عنوان منجِّسِ بودن را بر ملاقی آن که سوزن باشد اطلاق کنیم، چون ادلهای که دلالت بر نجاست اینها میکند مختص به خون خارجی است نه خون داخلی، بله اگر خونِ خارجی باشد مثل اینکه دست انسان خونی شود نجس و امر به غَسل آن میشود.
در فرض دوم که جسم خارجی با نجاست باطنیِ محسوس ملاقات میکند مثل خونی که در دهان وجود دارد، مرحوم آقای خویی (ره) در این صورت هم قائل به نجاست شده و میفرماید: به حسب عرف جسم خارجی با نجاست ملاقات کرده و این نجاست باطنیِ محسوس حکم نجاست خارجی را پیدا میکند و نمیتوان آن را در ذیل نجاست باطنی قرار داد و معاملهای که عرف با چنین نجاستی میکند معامله نجاست خارجی است هر چند در داخل دهان است. البته بعضی میگویند: ادله قصور دارد و همان گونه که درباره نجاستِ باطنیِ غیر محسوس گفتیم ادله دال بر نجاست شاملش نمیشود، ادله شامل نجاست باطنیِ محسوس هم نمیشود. اما ما نظر مرحوم آقای خویی را ترجیح میدهیم،پس اگر شیئی خارجی با خونی که داخل دهان است ملاقات کند، این ملاقات باعث نجاست آن شیء خواهد شد.
فرض سوم:
نجاست و ملاقی هر دو در خارجاند لکن باطن، ظرف ملاقات برای آن دو محسوب میشود مثل اینکه دندانهای مصنوعی انسان داخل دهان انسان است و انسان آبی را که متنجِّس است مزمزه میکند و این آب به دندان مصنوعی اصابت میکند که نجاست و ملاقی هر دو امر خارجی هستند لکن این ملاقات در دهان که باطنِ بدن محسوب میشود صورت میگیرد، حال سؤال این است که آیا در اینجا به نجاست دندان مصنوعی حکم میشود یا نه؟ و آیا میتوان گفت چون ملاقات با نجاست در باطن صورت گرفته دندان نجس نمیشود؟
پاسخ این است که در اینجا نمیتوان به طهارت ملاقی (دندان مصنوعی) حکم کرد.
دلیل:
دلیل بر این مطلب موثقه عمار ساباطی است؛ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ رَجُلٍ يَجِدُ فِي إِنَائِهِ فَأْرَةً وَ قَدْ تَوَضَّأَ مِنْ ذَلِكَ الْإِنَاءِ مِرَاراً أَوِ اغْتَسَلَ مِنْهُ أَوْ غَسَلَ ثِيَابَهُ وَ قَدْ كَانَتِ الْفَأْرَةُ مُتَسَلِّخَةً فَقَالَ:«إِنْ كَانَ رَآهَا فِي الْإِنَاءِ قَبْلَ أَنْ يَغْتَسِلَ أَوْ يَتَوَضَّأَ أَوْ يَغْسِلَ ثِيَابَهُ ثُمَّ فَعَلَ ذَلِكَ بَعْدَ مَا رَآهَا فِي الْإِنَاءِ فَعَلَيْهِ أَنْ يَغْسِلَ ثِيَابَهُ وَ يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ وَ يُعِيدَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ»[2]؛ عمار ساباطی از امام صادق (ع) در مورد شخصی سؤال کرد که در ظرفش موشی را میبیند در حالی که مکرر از آب این ظرف وضوء گرفته یا با آب آن غُسل کرده یا لباسش را با آن آب شسته در حالی که موشی که در این ظرف بوده از هم پاشیده شده، حضرت (ع) فرمودند: اگر قبل از اینکه غُسل کند یا وضوء بگیرد یا لباسش را در آن بشوید موش را در ظرف مورد نظر مشاهده کرده و بعد با آن آب غسل کرد یا وضوء گرفت یا لباسش را با آن آب شست، در این صورت بر او لازم است که لباسش را بشوید و هر آنچه را که به آن آب اصابت کرده نیز باید بشوید و غسل و وضویی هم که با آن آب گرفته باید اعاده کند و نمازی را هم که خوانده باید اعاده نماید.
تقریب استدلال:کیفیت استناد به این روایت بر ما نحن فیه از عبارت «يَغْسِلَ كُلَّ مَا أَصَابَهُ ذَلِكَ الْمَاءُ» استفاده میشود به این بیان که «کل ما أصابه» شامل هر چیزی میشود اعم از آنکه آن چیز در خارج باشد یا در باطن و فرقی هم نمیکند آن شیءِ باطنی خودش شیء خارجی باشد و داخل شده باشد یا امر خارجی نباشد، لذا کسی که در زمان وضوء گرفتن با آبِ نجس مزمزمه کند و آن آب با دندان مصنوعی داخل دهان او ملاقات کند، باعث نجس شدن دندان مصنوعی میشود. پس تقریب استدلال به این روایت این است که حضرت فرمودند: «یغسل کل ما اصابه» یعنی اگر انسان در مقام وضوء با آب متنجِّس مزمزه کند و آن آب به دندان مصنوعی داخل دهان او اصابت کند دندان نجس میشود هر چند دندان در باطن بدن (دهان) قرار دارد.
«والحمد لله رب العالمین»