فقه

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

خلاصه جلسه گذشته:

در جلسه گذشته به سه فرض در رابطه با مسئله 238 اشاره شد، بخش‏‎هایی از آن باقی مانده که خدمت عزیزان عرض می‏کنیم. مسئله این بود که اگر لباس انسان به وسیله خون که یک بار شستن آن کفایت می‏کند، متنجّس شد سپس شک کردیم که آیا علاوه بر خون با بول هم نجس شده که نیاز به دو بار شستن داشته باشد یا نه؟ مرحوم سید (ره) فرمودند در این صورت به شستن یک مرتبه اکتفاء می‏کنیم و بنا را بر عدم ملاقات با بول می‏گذاریم. بحث بعدی این بود که اگر بدانیم ظرفی نجس است و سپس شک کنیم که آیا سگ هم در این ظرف ولوغ کرده تا تعفیر (خاک مالی) لازم باشد یا نه، مرحوم سید (ره) در اینجا هم فرمودند بنا را بر عدم تحقق ولوغ می‏گذاریم و تعفیر لازم نیست. فرض دیگر این بود که اگر اجمالاً بدانیم ظرف به وسیله بول یا خون نجس شده، یا اینکه بدانیم ظرف با ولوغ یا غیر آن نجس شده، در این صورت حکم هر کدام را که شدیدتر باشد جاری می‏کنیم؛ به این معنا که اگر علم به نجاست ظرف داشتیم ولی در اینکه به وسیله خون نجس شده یا بول، حکم بول را که قوی‏تر است بار می‏کنیم لذا باید ظرف را دو بار بشوییم و اگر شک ما در این باشد که نجاست ظرف به خاطر ولوغ است یا غیر آن، حکم ولوغ را که قوی‏تر است جاری می‏کنیم لذا باید ظرف را خاک مالی کنیم.

پس فرض سوم جایی است که ما به تنجّس اجمالی علم داریم اما تفصیلاً نمی‏دانیم که این نجاست به وسیله چه چیزی محقق شده است؛ مثلاً نمی‏دانیم محقِّق نجاست، بول است یا خون، آیا اینجا می‏توان به یک بار شستن اکتفاء کنیم؟ همچنین جایی که نمی‏دانیم محقِّق نجاست، ولوغ سگ است یا غیر آن آیا شستن ظرف کفایت می‏کند یا باید خاک مالی هم بشود؟

در اینجا دو دیدگاه وجود دارد:

دیدگاه اول: به یک بار شستن اکتفاء شود؛ چون در فرض اول بولیت برای ما محرز نشده لذا به همان طبیعی نجس که یک بار شستن آن کفایت می‏کند، بسنده می‏کنیم، همچنین در فرض دوم هم برای ما محرز نشده که سگ در آن ظرف ولوغ کرده لذا چون اجمالاً علم به نجاست داریم و طبیعی نجاست هم با یک بار شستن بر طرف می‏شود به یک بار شستن ظرف اکتفاء می‏کنیم.

دیدگاه دوم: مرحوم سید (ره) فرمودند: باید حکمی که شدیدتر است را جاری کنیم، یعنی باید در فرض شک بین خون و بول، ظرف مورد نظر را دو بار بشوییم و در فرض شک بین ولوغ و غیر آن، ظرف را خاک مالی کنیم.

نظر استاد: به نظر ما در مواردی از این قبیل که با یک بار شستن شک می‏کنیم که به وظیفه خود عمل کرده‎‏ایم یا نه و به تعبیر روشن‏تر «الاشتغال الیقینی یقتضی الفراغ الیقینی»؛ آن جایی که ما نمی‏دانیم بول است یا دم، علم اجمالی داریم که تکلیفی متوجه ما شده اما معلوم نیست با یک بار شستن، تکلیف از عهده ما ساقط شده یا نه لذا چون تکلیف بر عهده ما ثابت بوده زمانی اشتغال به تکلیف از ما برداشته می‏شود که یقین به فراغ ذمه پیدا کنیم و یقین به برائت ذمه هم زمانی حاصل می‏شود که حکم اَشد را (که بول باشد) جاری کنیم و ظرف مورد نظر را دو بار بشوییم، همچنین در دوران امر بین ولوغ و غیر ولوغ هم، قطعاً ذمه ما مشغول تکلیفی شده و آن تکلیف این است که یقین داریم اینجا نجاستی وجود دارد اما با یک بار شستن فراغ یقینی حاصل نمی‏شود لذا برای اینکه یقین به فراغ ذمه پیدا کنیم باید حکم اشد را جاری کنیم و ظرف مورد نظر را خاک مالی کنیم. پس به نظر ما فرمایش مرحوم سید (ره) تمام است و به تعبیر دیگر این فرض را می‏شود جزء قسم دوم از استصحاب کلی محسوب کرد- اگر می‏دانیم که در این اطاق حیوانی وجود دارد اما نمی‏دانیم پشه است که بعد از سه روز می‏میرد یا فیل است که زنده می‏ماند در این صورت استصحاب بقاء حیوان را جاری می‏کنیم، پس اصل حیوانیت محرز است لکن شک در این است که آن حیوان پشه است که عمر کم دارد و مرده است یا حیوانی مثل فیل است که عمر طولانی دارد و هنوز زنده است، حکم این است که در اینجا استصحاب بقاء حیوان را جاری می‏کنیم و حکم به زنده بودن آن حیوان می‏کنیم- در ما نحن فیه هم اصل نجاست محرز است اما شک در این است که آیا این نجاست از نجاساتی مثل خون است که با یک بار شستن بر طرف می‏شود یا بول است که باید دو بار شسته شود، لذا در اینجا هم مثل موارد استصحاب کلی، حکم اشد را که دو بار شستن باشد جاری می‏کنیم.

خلاصه:

فرع سوم آن جایی بود که علم به تنجّس لباسی داشته باشیم که یا با بول یا با دم و یا با ولوغ نجس شده و یا با غیر آن، سؤال این است که آیا اینجا می‏شود به یک بار شستن اکتفاء کرد یا آن گونه که مرحوم سید (ره) می‏فرمایند باید حکم اشد را که عبارت از تعدد شستن (جایی که شک در بول و دم باشد) و خاک مالی کردن (جایی که شک در ولوغ و عدم آن باشد) است جاری کرد؟ در اینجا دو قول وجود دارد:

قول اول: مرحوم سید (ره) قائل به جاری کردن حکم اَشد که تعدد شستن و تعفیر (خاک مالی) است، شده‏اند و این از مصادیق قسم دوم از استصحاب کلی است؛ زیرا مثل این می‏ماند که ما مردد باشیم بین اینکه مسلّم حیوانی در این خانه وجود داشت اما نمی‏دانیم آن حیوان پشه است یا فیل که اگر پشه باشد بعد از سه روز از بین رفته است و اگر فیل باشد همچنان باقی است، در اینجا مرحوم شیخ انصاری (ره) در رسائل فرمودند استصحاب کلی جاری می‏شود.

قول دوم: مرحوم آیت الله خویی (ره) معتقدند در اینجا ما طبیعی نجاست را که در ازاله آن شستن یک بار معتبر است، کافی می‏دانیم؛ چون طبیعی نجاست متیقن است اما خصوصیت بولیت یا ولوغیت مشکوک است و ما اصالة عدم تحقق الخصوصیة جاری می‏کنیم، در نتیجه ظرف متنجِّس به نجاست بولیه و ولوغیه ثابت نیست لذا یک بار شستن آن ظرف کفایت می‏کند.

به نظر می‏رسد کلام مرحوم سید (ره) با احتیاط نزدیک‏تر است و لذا ما کلام مرحوم سید (ره) را که فرمودند حکم اَشد را جاری می‏کنیم، مقدم می‏داریم.

مسئله 239: «الأقوى أن المتنجِّس منجِّسٌ كالنّجس ‌لكن لا يجري عليه جميعُ أحكام النّجس، فإذا تنجَّس الإناء بالولوغ يجب تعفيره لكن إذا تنجَّس إناءٌ آخر بملاقاة هذا الإناء أو صُبَّ ماءُ الولوغ في إناء آخر لا يجب فيه التَّعفير و إن كان الأحوط خصوصاً في الفرض الثاني و كذا إذا تنجَّس الثوب بالبول وجب تعددُ الغَسل لكن إذا تنجَّس ثوبٌ آخر بملاقاة هذا الثوب لا يجب فيه التعدد و كذا إذا تنجس شي‌ء بغُسالة البول بناءً على نجاسة الغُسالة لا يجب فيه التعدد»‌[1]؛ مرحوم سید (ره) می‏فرماید: متنجِّس مانند خود نجس منجِّس است یعنی همان طور که عین نجس می‏تواند چیزی را نجس کند متنجِّس هم همان حکم را دارد اما تمام احکام نجس در رابطه با متنجِّس جاری نمی‏شود، پس اگر ظرفی به وسیله ولوغ سگ متنجِّس شد واجب است آن ظرف خاک مالی شود اما اگر ظرف دیگری با این ظرف ملاقات کرد و نجس شد یا اینکه آبی که سگ در آن ولوغ (دهان زد) کرده در ظرف دیگری ریخته شود، در این دو صورت خاک مالی کردن ظرف دوم واجب نیست هر چند احتیاط این است که در فرض دوم (آبی را که سگ ولوغ کرده در ظرف دیگری بریزیم) ظرف را خاک مالی کنیم، همچنین اگر لباس به وسیله بول نجس شود، واجب است که دو بار شسته شود لکن اگر لباس دیگری با این لباس ملاقات کرد و متنجِّس شد در این صورت دو بار شستن لباس دوم که به وسیله ملاقاتِ با لباس اول نجس شده، لازم نیست، همچنین اگر لباسی با غُساله بول (آبی که به وسیله آن متنجّس با بول را شسته‏ایم) ملاقات کرد- بنا بر اینکه غساله بول را نجس بدانیم- واجب نیست آن لباس دو بار شسته شود.

اقوال مسئله:

در این مسئله اقوالی وجود دارد که عمدتاً به دو قول برمی‏گردد:

قول اول: نجاست از متنجِّس به ملاقی سرایت می‏کند مطلقا، اعم از اینکه مایع باشد یا جامد و اعم از اینکه واسطه کم باشد یا زیاد. مرحوم آیت الله حکیم (ره) در مستمسک ذیل این مسئله می‏فرماید: «على المشهور شهرة عظيمة، بل لا خلاف يعرف فيه إلا من الكاشاني و ان كان قد يظهر أيضاً من محكي السرائر. بل عن جماعة نقل الإجماع عليه، منهم القاضي في الجواهر، و المحقق في المعتبر، و الفاضل الهندي في كشف اللثام و الوحيد البهبهاني، و العلامة بحر العلوم، و السيد المقدس الكاظمي و المحدث البحراني، و المحقق القمي، و الشيخ الأكبر، و نجله الحسن في أنوار الفقاهة، و الشيخ محسن الأعسم في كشف الظلام، و شيخنا المعظم في الجواهر و السيد المتبحر القزويني في البصائر، و شيخنا الأعظم في طهارته- قدس اللّه تعالى أرواحهم- على ما حكي عن جملة منهم. بل صريح المحكي من كلام جماعة منهم دعوى الضرورة عليه كما سيأتي إن شاء اللّه»[2]؛ می‏فرماید: این اشخاص بر این مسئله ادعا اجماع کرده‏اند که نجاست از متنجِّس به ملاقی سرایت می‏کند مطلقا، چه واسطه کم باشد چه زیاد و چه مایع باشد چه جامد.

قول دوم: منجِّسیت تنها از احکام ثابت برای نجاست عینیه است یعنی بول، خون و امثال آن نقش منجِّسیت را دارند اما در نجس بالعرض این گونه نیست مگر اینکه دلیلی بر آن دلالت کند.

«والحمد لله رب العالمین»