درس خارج فقه حضرت آیت الله حسینی بوشهری موضوع کلی: راههای ثبوت نجاست تاریخ: 20 اسفند 1391 موضوع جزئی: شهادت اجمالی مصادف با: 27 ربیع الثانی1434 سال: چهارم جلسه:70 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
مسئله 221: «الشهادة بالإِجمال كافية أيضاً، كما إذا قالا: أحد هذين نجس، فيجب الاجتناب عنهما و أمّا لو شهد أحدهما بالإِجمال و الآخر بالتعيين، كما إذا قال أحدهما: أحد هذين نجس، و قال الآخر: هذا معيّناً نجس، ففي المسألة وجوه: وجوب الاجتناب عنهما، و وجوبه عن المعيّن فقط، و عدم الوجوب أصلا»[1]؛ مرحوم سید در این مسئله، فرعی را عنوان کرده و میگوید: همان گونه که شهادت بالتفصیل، نجاست شیء را ثابت میکرد، شهادت بالاجمال هم برای اثبات نجاست شیء، کافی است- ما سابقاً بحثی داشتیم تحت عنوان: العلم الاجمالی کالعلم التفصیلی، اکنون بحث در این است که شهادت اجمالی هم مانند شهادت تفصیلی است- کما اینکه اگر دو شاهد بگویند: یکی از این دو ظرف (علی نحو الاجمال) نجس است، در این صورت باید از هر دو ظرف اجتناب شود. اما اگر یکی از دو شاهد شهادت اجمالی داد؛ یعنی گفت یکی از این دو ظرف نجس است اما شاهد دیگر به نحو تعیین شهادت داد؛ مثلاً گفت ظرف سمت راست نجس است، در این صورت مسئله چند وجه دارد: وجه اول: واجب است از هر دو ظرف اجتناب شود، وجه دوم: واجب است از ظرفی که شهادت بر نجاست آن به نحو معین داده شده، اجتناب شود، وجه سوم: اجتناب از هیچ کدام از دو ظرف لازم نیست.
جایی که بیّنه شهادت بالاجمال میدهد ترتیب اثر داده میشود، البته در جایی که واقعه مورد شهادت یکی باشد مثل اینکه بیّنه به وقوع قطره بولی در یکی از دو ظرف، شهادت دهد اما مشخص نمیکنند که بول در کدام یک از دو ظرف واقع شده، در این صورت همان گونه که در فرض علم اجمالی به نجاست یکی از دو ظرف به آن ترتیب اثر میدادیم، در اینجا هم که بیّنه بر نجاست یکی از دو ظرف قائم شده (علی نحو الاجمال لا علی نحو التفصیل و التعیین)، شهادت بالاجمال هم همان حکم علم اجمالی را دارد، بنابراین در این فرض باید از هر دو ظرف اجتناب کنیم، کما اینکه اگر واقعه مورد شهادت متعدد باشد اشکالی در وجوب اجتناب از هر دو ظرف نیست؛ مثل اینکه یکی از شاهدین به وقوع قطره خونی و شاهد دیگر به وقوع قطره بولی در یکی از دو ظرف شهادت دهد. وجه اجتناب هم این است که نجاست احدهما (یکی از دو ظرف) ولو با بیّنه ثابت نشده، یعنی هرچند هر دو بیّنه شهادت به وقوع قطره خون یا وقوع قطره بول در یکی از دو ظرف ندادهاند اما شهادت با عدل واحد در اینجا ثابت شده است؛ زیرا شهادت عدل واحد همان گونه که در احکام پذیرفته شده در موضوعات هم قابل پذیرش است، بلکه حتی میتوان گفت در اینجا نجاست جامع (اعم از بول یا دم) با بیّنه ثابت شده که در این صورت نیازی به تمسک به خبر عدل واحد هم نخواهد بود، چون بالاخره بیّنه به وقوع نجاست در یکی از دو ظرف شهادت دادهاند و خصوصیت دمیت یا بولیت دخالتی در اصل نجاست ندارد لذا فقط اصل نجاست ثابت میشود و بولیت یا دمیت ثابت نمیشود.
تنها اشکال در جایی است که بیّنه از حیث اجمال و تعیین با هم اختلاف داشته باشند، یعنی یکی از دو شاهد علی نحو الاجمال به نجاست یکی از دو ظرف شهادت بدهد و شاهد دیگر علی نحو التعیین به نجاست یک ظرف مشخص، شهادت دهد؛ مثلاً یکی از دو شاهد بگوید: قطره خونی در یکی از این دو ظرف افتاد (شهادت علی نحو الاجمال) و دیگری بگوید: قطره خونی در ظرف سمت راست افتاد (شهادت علی نحو التعیین)، در اینجا مرحوم سید میفرماید: مسئله چند وجه دارد: اول: وجوب اجتناب از هر دو ظرف، دوم: وجوب اجتناب از ظرفی که شهادت به نجاست آن علی نحو التعیین داده شده، سوم: عدم وجوب اجتناب از هر دو ظرف. مرحوم سید در این جا سه وجه ذکر کرده و نظر خود را بیان نکرده است، عدم اختیار هیچ کدام از این وجوه توسط مرحوم سید، شاید به این خاطر بوده که وجه هر یک از این سه وجه بخصوصه تمام نبوده است.
دلیل وجه اول: (وجوب اجتناب از هر دو ظرف)
یکی از بیّنه به نجاست جامع بین دو ظرف، شهادت داده، یعنی نحوه شهادت او «علی نحو الاجمال» این گونه است که میگوید یکی از این دو ظرف نجس است و این شهادت شامل هر دو ظرف میشود، شاهد دیگر هم به نجاست جامع بین دو ظرف شهادت میدهد اما فرد آن را هم مشخص میکند؛ به تعبیر روشنتر، شاهد دوم در بخشی از شهادت خود که شهادت به نجاست جامع باشد، همراه شاهد اول است ولی در بخش دوم شهادت خود، از شاهد اول جدا میشود و به چیزی علاوه به شهادت شاهد اول، شهادت میدهد و آن این است که شاهد دوم، ظرفی را که نجس شده معین و مشخص میکند در حالی که شاهد اول علی نحو الاجمال به نجاست یکی از دو ظرف، شهادت داده، پس شهادت شاهد دوم با شهادت شاهد اول در اصل نجاست، تفاوتی ندارد، لکن شهادت شاهد دوم علی نحو التعیین و مکمل شهادت شاهد اول است لذا در هر دو صورت (شهادت علی نحو الاجمال و التعیین) باید از هر دو ظرف اجتناب شود. به تعبیر روشنتر همان گونه که اگر هر دو شاهد، به نجاست جامع (نجاست یکی از دو ظرف)، شهادت میدادند و شهادت هر دو علی نحو الاجمال بود، واجب بود از هر دو ظرف اجتناب شود در صورتی هم که یکی از دو شاهد علی نحو الاجمال شهادت بدهد و دیگری علی نحو التعیین، اجتناب از هر دو ظرف واجب است. مستدل برای استدلالش بر وجوب اجتناب از هر دو ظرف میگوید همان گونه که در صورت شهادت هر دو شاهد علی نحو الاجمال، اجتناب از هر دو ظرف واجب است در صورتی هم که یکی از دو شاهد علی نحو الاجمال و دیگری علی نحو التعیین شهادت بر نجاست بدهد، اجتناب از هر دو ظرف لازم است.
اشکال به دلیل وجه اول:
عدهای گفتهاند شهادت به فرد خاص و مشخص، به دو شهادت منحل نمیشود تا در نتیجه گفته شود شهادت دوم به دو شهادت منحل میشود که یکی شهادت به جامع و دیگری شهادت به خصوص فرد معین باشد، بلکه در جایی که فرد میگوید ظرف سمت راست علی نحو التعیین، نجس است در این صورت شهادت جامع در کار نخواهد بود، بلکه این شهادت بالخصوص است که به نجاست ظرف معین شهادت داده شده است. در نتیجه شهادت به دو چیز تعلق پیدا نکرده تا گفته شود این شاهد با شاهد اول مشترک است، در نتیجه این دو شهادت با هم تعارض و تباین دارد. بنابراین شهادت دوم، شهادت به امر خاص و شهادت اول، شهادت به امر کلی است لذا هیچ کدام از این دو شهادت ثابت نمیشود چون این دو خبر نسبت به دو امر متغایر است و شهادتین به امر واحد تعلق نگرفته است. بنابراین نجاست در هیچ کدام از این دو ثابت نمیشود.
«والحمد لله رب العالمین»