قسم یازدهم نجاسات- اقوال نجاست و طهارت عرق جنب از حرام 3/10/91

درس خارج   فقه   حضرت آیت الله حسینی بوشهری

موضوع کلی: قسم یازدهم نجاسات؛ عرق   جنب از حرام    تاریخ: 3 دی 1391  

موضوع جزئی: اقوال در نجاست و   طهارت عرق جنب از حرام    مصادف با: 9 صفر 1434

سال: چهارم         جلسه: 42

                     

 

 

 

 

 

«الحمدلله رب العالمين و صلي‌الله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

مسئله 205: ماء الشعیر الذی یستعمله الأطباء فی معالجاتهم لیس من الفقّاع فهو طاهرٌ، حلالٌ.

مرحوم سید می‏فرمایند: ماء الشّعیری که اطباء در معالجاتشان از آن استفاده می‏کنند فقّاع نیست، لذا طاهر و پاک است.

در رابطه با فقّاع تعبیر این بود: «شرابٌ متخذٌ من الشعیر علی وجهٍ مخصوص» از این عبارت معلوم می‏شود که کیفیت عمل‏آوری فقّاع و ماء الشعیر باعث تفاوت بین این دو می‏شود، زیرا اگر طریقه ساخت ماء الشعیر همان چیزی باشد که در فقاع بیان شده، ماء الشعیر هم نجس و حرام است. بنابراین صرف اینکه آب جو به تنهایی بجوشد دلیل بر حرمت و نجاست نیست بلکه کیفیت جوشیدن آن است که در حرمت و حلیت یا نجاست و طهارت دخیل است.

مرحوم آیت الله خویی می‏فرماید: نحوه ساختن ماء الشعیر با فقّاع تفاوت دارد و ساختن ماء الشعیر که اطباء در معالجاتشان از آن استفاده می‏کنند به این نحو است که جو را در ظرفی قرار داده و سپس آب روی آن ریخته ‏و پخته می‏شود.

نظر استاد: اگر در یک جا حکم به حلیت و طهارت ماء الشّعیر و در جای دیگر حکم به حرمت و نجاست آن می‏شود، خاطر نحوه تحقق موضوع، در خارج است؛ چون حکم دائر مدار تحقق موضوع است، لذا ممکن است دو ماء الشعیر وجود داشته باشد که یکی حرام و نجس و دیگری حلال و طاهر باشد، یعنی آن که عرفاً و اصطلاحاً تحت عنوان «فقّاع» قرار گیرد حرام و نجس است اما اگر تحت عنوان «فقّاع» نبود و صرف ماء الشعیر باشد، حلال و طاهر است.

قسم یازدهم از نجاسات: عرق جنب از حرام

«الحادی عشر؛ عرق الجنب عن الحرام سواءٌ خرج حین الجماع أو بعده من الرجل أو المرأة سواءٌ کان مِن الزّنا أو غیره کوطی البهیمة أو الإستمناء ممّا حرمته ذاتیة بل الأقوی ذلک فی وطی الحائض و الجماع فی یوم الصوم و الصوم الواجب المعین أو فی الظّهار قبل التکفیر»؛ مرحوم سید می‏فرماید: یازدهمین قسم از اقسام نجاسات، عرق جنب از حرام است، یعنی انسان از غیر طریق شرعی جنب شود خواه این عرق در حین جماع یا بعد از آن از بدن خارج شود و خواه از مرد یا از زن خارج شود و خواه آن فعل حرام، زنا یا وطی حیوان و یا استمناء باشد که این موارد، حرمت ذاتیه دارد و حتی عرق جنب در مواردی مثل وطی در حال حیض یا جماع در حال روزه و یا جماع در حال ظهار – شخص به زنش بگوید: ظهرک کظهر امّی- قبل از اینکه کفاره بدهد، نیز نجس است.

اقوال در نجاست و طهارت عرق جنب از حرام:

قول اول: نجاست عرق جنب از حرام

مرحوم سید و جماعتی از بزرگان مثل ابن جنید اسکافی، شیخ طوسی، شیخ مفید، قاضی ابن برّاج و صاحب حدائق قائل به نجاست عرق جنب از حرام هستند.

صاحب حدائق می‏گوید: «و مما ذکرنا یعلم أنّ المشهور بین المتقدمین هو القول بالنجاسة»[1]؛ مشهور بین متقدمین در باب عرق جنب از حرام، قول به نجاست است.

شیخ صدوق می‏فرماید: «مِن دین الإمامیة الإقرار بنجاسته»[2]؛ از دین امامیة اقرار به نجاست عرق جنب از حرام است.

ظاهر تعبیراتی که نقل شد این است که این بزرگان می‏خواهند ادعای اجماع کنند بر اینکه نجاست عرق جنب از حرام، یک مسئله اجماعی است. البته افراد دیگری هم همین مطلب را گفته‏اند از جمله اینکه صاحب جواهر همین مضمون را از بزرگانی مثل صاحب ریاض، مرحوم نراقی و کاشف الغطاء نقل کرده است.[3]

قول دوم: طهارت آن و مانعیت در نماز

عده‏ای قائل به طهارت عرق جنب از حرام شده‏اند اما در نماز قائل به مانعیت هستند، یعنی اگر لباسی آغشته به عرق جنب از حرام باشد این عرق نجس نیست اما مانع از نماز است، انشاء الله در بحث‏های آینده ذکر خواهیم کرد مانعیت آن از نماز به چه عنوان و دلیل است. این گروه نیز بر این طهارت و مانعیت، ادعای اجماع کرده‏اند؛ مثل ابن ادریس که در سرائر می‏گوید: «لا بأس فی عرق الجنب و الحائض إذا کانا خالیین من نجاسته فإن کان فی بدنهما نجاسة و عرِقا نجس الثوب الذی عرقا فیه سواءٌ کانت الجنابة من حرامٍ او حلالٍ علی الصحیح من الأخبار و اصول المذهب»؛ عرق جنب و حائض اگر خالی از نجاست باشد اشکال ندارد؛ یعنی نجاست دیگری به اینها نرسیده باشد، ولی اگر در بدنشان نجاستی باشد و بعد عرق کنند به خاطر وجود آن نجاست، لباس نجس می‏شود و فرقی نمی‏کند که از حرام جنب شده باشد یا از حلال، یعنی نجاست مربوط به عرق نیست بلکه نجس شدن لباس، مربوط به آن نجاستی است که در بدن است.

قول سوم: طهارت آن بدون مانعیت در نماز

القول بطهارته بلا مانعیته من الصلوة الا یوجب منقصةً فیها؛ قول سوم این است که: عرق جنب از حرام، پاک است و مانع از نماز هم نیست مگر اینکه منقصتی در نماز ایجاد ‏شود به این معنی که نماز خواندن با این حالت مکروه است. این مطلب را شیخ طوسی نقل کرده و می‏فرماید: «یجوز الصلوة فی ثوب الحائض ما لم یعلم فیه نجاسة و کذلک فی ثوب الجنب فإن عرِق فیه و کانت الجنابة عن حرامٍ رَوی اصحابنا أنّه لایجوز الصلوة فیه و إن کانت من حلالٍ لم یکن فیه بأس و یقوّی فی نفسی أنّ ذلک تغلیظٌ فی الکراهة دون فساد الصلوة لو صلی فیه»[4] مرحوم شیخ در این عبارت قائل به طهارت عرق جنب از حرام بوده و می‏گوید نماز خواندن با آن اشکالی ندارد و فقط کراهت شدیده دارد اما این قول با اجماعی که در قول اول نقل کردیم و شیخ هم داخل در آن بود، منافات دارد.

ادله قول به نجاست عرق جنب:

دلیل اول: روایات

روایت اول: روی عن امیرالمؤمنین (ع) وقال: «و إن عرقت في ثوبك و أنت جنب و كانت الجنابة من الحلال فتجوز الصلاة فيه و إن كانت حراما فلا تجوز الصلاة فيه حتى تغتسل»[5]؛ حضرت می‏فرمایند: اگر در لباست عرق کردی و جنب شدی و جنابتت از حلال بود، نماز در آن لباس جایز است و اگر جنابت از حرام بود نماز در آن جایز نیست مگر اینکه آن لباس را بشویی و بعد نماز بخوانی.

روایت دوم: عن علی بن مهزیار عن العسکری (ع) قال: «إِنْ كَانَ عَرِقَ الْجُنُبُ فِي الثَّوْبِ وَ جَنَابَتُهُ مِنْ حَرَامٍ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ فِيهِ وَ إِنْ كَانَ جَنَابَتُهُ مِنْ حَلَالٍ فَلَا بَأْسَ»[6]؛ اگر شخص جنب در لباس عرق کند و جنابت او هم از حرام باشد، نماز در این لباس جایز نیست ولی اگر جنابتش از حلال باشد، نماز در آن لباس مشکلی ندارد.

روایت سوم: ما رواه محمد بن همام بإسناده إلى إدريس بن يزداد الكفرتوثي- قریةٌ بخراسان- فدخل سرّ من رأى في عهد أبي الحسن (ع) و أراد أن يسأله عن الثوب الذي يعرق فيه الجنب- أيصلّي فيه فبينا هو قائم في طاق باب لانتظاره إذ حركه أبو الحسن (ع) بمِقرَعة و قال مبتدئاً إن كان من حلال فصلّ فيه و إن كان من حرام فلا تصلّ فيه‌»[7]؛ راوی خدمت امام (ع) رفته بود تا درباره لباسی که جنب در آن عرق کرده سؤال کند که آیا شخص می‏تواند در آن نماز بخواند؟ در حالی که ایستاده بود و منتظر امام (ع) بود تا امام (ع) بیاید و سؤال خود را بپرسد، امام (ع) حرکت و توجهی به او داد - مِقرعه در لغت هم به تازیانه گفته شده و هم به کوبه در- و بدون اینکه سؤال را بشنود بدون مقدمه فرمودند اگر جنابت از حلال باشد می‏تواند در آن لباس نماز بخواند و اگر از حرام باشد نمی‏تواند در آن نماز بخواند.

بحث جلسه آینده: انشاء الله در جلسه آینده به بررسی روایات مذکور خواهیم پرداخت.

«والحمد لله رب العالمین»

 


[1]. حدائق الناظرة، ج5، ص215.

[2]. امالی شیخ صدوق، ص746، مجلس 93.

[3]. جواهر الکلام، ج6، ص71.

[4]. المبسوط، ج1، ص91.

[5]. فقه الرضا، ص 84،  باب 3 الغسل من الجنابة و غيرها.- همان فی ضمن سلسلة الینابیع الفقهیة، ج1، ص9.

[6]. مستدرک الوسائل، ج2، کتاب الطهارة، باب20 من ابواب النجاسات و أوانیه، ح7.

[7]. وسائل الشیعة، ج2، کتاب الطهارة، باب27 من ابواب النجاسات، ح12.

 

Please publish modules in offcanvas position.