تفسیر سوره بقره آیه 54 مورخ 96/06/15

درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته)

موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره»                                                    تاریخ: 15 شهریور 1396

موضوع جزئی: تفسیر آیه 54                                                                         مصادف با: 15 ذی‎الحجه 1438

سال تحصیلی: 97-96                                                                                                        جلسه: 122

                                                                                                  

   «الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»

 

روایت دوم: عن مولینا الإمام الهادی (ع): «النَّاسُ فِي الدُّنْيَا بِالْأَمْوَالِ وَ فِي الْآخِرَةِ بِالْأَعْمَالِ»[1].

امام هادی (ع) در این روایت فرموده است که مردم در دنیا با اموالشان و در آخرت با اعمالشان هستند.

منظور از روایت مذکور، این است که مردم در دنیا با اموالشان؛ اعم از خانه، ماشین، مغازه، حساب بانکی و... سر و کار دارند و احترام انسان به مال و اموالش بستگی دارد که متأسفانه خیلی وقت‎ها هر کسی که از مال و ثروت بیشتری برخوردار باشد، احترام بیشتری دارد و عزیزتر است، ولی در آخرت از اینها خبری نیست و فقط عمل انسان است که در آخرت نیز با اوست و هیچ‎گاه از او جدا نمی‎شود و آنجا، عمل انسان است که به او ارزش می‎دهد یا او را بی‎ارزش می‎کند. لذا انسان باید در صدد این باشد که اگر مال و ثروتی به دست می‎آورد، دلبسته به آن نشود، بلکه آن مال را وسیله افزایش حسناتش قرار دهد تا همین مال، عملش را ارتقاء دهد که در آخرت دستش خالی از عمل نباشد.

تفسیر آیه 54: «وَ إِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»[2]؛ و زمانى را كه موسى به قوم خود گفت که اى قوم من! شما با انتخاب گوساله (براى پرستش) به خود ستم كرديد! پس توبه كنيد و به سوى خالق خود باز گرديد! و خود را [يكديگر را] به قتل برسانيد! اين كار، براى شما در پيشگاه پروردگارتان بهتر است سپس خداوند توبه شما را پذيرفت؛ زيرا كه او توبه‌پذير و رحيم است.

آیه مذکور نیز همانند آیاتی که قبلاً بیان شد، عملکرد بنی اسرائیل را بیان می‎کند. سامری، از نظر آسیب‎شناسی اجتماعی، نقطه ضعف بنی اسرائیل را خوب شناخته بود لذا با ساختن گوساله، مردم را از خداپرستی دور و به گوساله پرستی دعوت کرد و با اینکه حضرت موسی (ع) فقط چهل روز از بنی اسرائیل بود، سامری توانست با حیله‎ای که به کار برد قدرت ایمان بنی اسرائیل را در هم بشکند و آنها را از وادی توحید و ایمان به وادی شرک و بت پرستی بکشاند.

حضرت موسی (ع) وقتی که برگشت و دید که مردم گوساله پرست شده‎اند از برادرش هارون (ع) ابراز ناراحتی کرد و فکر کرد که هارون کوتاهی کرده است که مردم به گوساله پرستی روی آورده‎اند لذا حضرت موسی (ع) از شدت ناراحتی محاسن هارون (ع) را به دست گرفت و کشید. جهت اینکه حضرت موسی (ع) تا این حد ناراحت شد این است که برای حضرت موسی (ع) خیلی سخت بود که بنی اسرائیل بت پرست شده‎اند لذا به توبیخ برادرش هارون (ع) پرداخت و هارون (ع) در دفاع از خود گفت که من به خاطر اینکه متهم به تفرقه افکنی میان بنی اسرائیل نشوم، دخالتی نکردم که خداوند متعال فرموده است:

«قَالَ يَا ابْنَ أُمَّ لاَ تَأْخُذْ بِلِحْيَتِي وَ لاَ بِرَأْسِي إِنِّي خَشِيتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَ لَمْ تَرْقُبْ قَوْلِی»[3]؛ (هارون) گفت: «اى فرزند مادرم! [ اى برادر!] ريش و سر مرا مگير! من ترسيدم بگويى تو ميان بنى اسرائيل تفرقه انداختى، و سفارش مرا به كار نبستى!»

گفته شده است که حضرت موسی (ع) نسبت به سایر پیامبران (ع) زودتر عصبانی می‎شده است و مزاجش تندتر از بقیه پیامبران (ع) بوده است، ولی این سخت درستی نیست چون پیامبران (ع) عالی‎ترین خصلت‎ها را داشته‎اند و اگر حضرت موسی (ع) در بعضی موارد خشمگین می‎شده و غضب می‎کرده است به خاطر امر الهی بوده است، کما اینکه در مورد پیامبر اکرم (ص) نیز آمده است که خداوند متعال به او فرموده است که در بعضی موارد غضب کند و از خود شدت و غلظت نشان دهد «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ»[4]؛ اى پيامبر! با كافران و منافقان جهاد كن، و بر آنها سخت بگير! جايگاهشان جهنم است؛ و چه بد سرنوشتى دارند!

بنابراین، خشم و غضبی که از پیامبران (ع) سر می‎زده است از موقعیت آنان چیزی کم نمی‎کند چون خشم و ناراحتی پیامبران (ع) به خاطر دغدغه‎ای بوده است که نسبت به هدایت جامعه داشته‎اند و از روی هوی و هوس نبوده است لذا خشم و غضب پیامبران (ع) نیز به دستور خداوند متعال و برای هدایت بشر بوده است. بنابراین، ناراحتی حضرت موسی (ع) نسبت به برادرش هارون (ع) به خاطر نگرانی‎اش از انحراف بنی اسرائیل بوده است لذا وقتی با بنی اسرائیل روبرو شد خطاب به آنها فرمود که شما با انتخاب گوساله (براى پرستش) به خود ستم كرديد!

نکتهای که در آیه مذکور وجود دارد این است که قرآن در عین حال که سامری را مقصر انحراف بنی اسرائیل معرفی می‎کند، لکن می‎گوید که سامری شما را مجبور به گوساله پرستی نکرده است و شما خود با اختیار به پرستش گوساله پرداخته‎اید. بنابراین، درست است که سامری مقدمات و بستر انحراف بنی اسرائیل را فراهم کرده است، لکن بنی اسرائیل با اختیار خود به سمت گوساله پرستی رفتند لذا اینکه خدا فرموده است «إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ» حاکی از همین نکته است که بنی اسرائیل با اختیار، گوساله پرستی را انتخاب کردند و با این کار به خودشان ظلم کردند. مولوی نیز در رابطه با اینکه انسان، مختار است گفته است:                          اینکه گویی این کنم یا آن کنم                           خود دلیل اختیار است ای صنم

بنابراین، داستان حضرت موسی (ع) و بنی اسرائیل مختص همان زمان و همان قوم نبوده است، بلکه برای بیان یک سیر تاریخی به جهت عبرت گرفتن بشر است لذا برای هر قوم و جامعه‎ای ممکن است گمراهی پیش آید و فرقی نمی‎کند که عصر حضرت موسی (ع) باشد یا عصر حاضر باشد، بلکه فقط متغیرها فرق می‎کنند، گاهی ممکن است که جامعه‎ای از طریق گوساله گمراه شوند و به انحراف کشیده شوند و گاهی نیز، ممکن است که از طریق فضای مجازی و امثال آن انحراف پیش آید لذا در عصر حاضر نیز جا دارد که نسبت به کسانی که از طریق فضای مجازی و اینترنت به انحراف کشیده شده‎اند، گفته شود که «إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ».

 «والحمد لله رب العالمین»



[1]. علامه مجلسی [محمدباقر]، بحار الأنوار (ط- بیروت)، ج75، ص369.

[2]. «البقرة»: 54.

[3]. «طه»: 94.

[4]. «التوبة»: 73؛ «التحریم»: 9.

Please publish modules in offcanvas position.